Дерек

1903-2023 жыл аралығындағы қоян жылында есте қалған оқиғалар

Published

2 years ago

January 6, 2023

06 қаңтар, KAZNEWS. Қоян жылы– барыс жылынан соң, ұлу жылынан бұрын келетін мүшел есебінің төртінші жылы.
Қоян қазақтың шаруашылық тарихында жұт, аштық, ауыртпалық, бейнет жылы ретінде бағаланады. Қоян жылғы жұт пен апат, аштық қаламгерлер шығармаларына да арқау болып қалды. Солардың бірі І.Жансүгіров былай деп жазды: Болмаса түлкі алдырған, қасқыр атқан, Бір қазақ таба алмайсың, қысты ұнатқан. Өтіпті «ақ қояндай» қырғын қыстар Түкірік түспей қатқан, жұрт жұтатқан.

Сонымен, қоянның жақсы тұстары да болған. Қоян жылы дүниеге келгендер сезімтал әрі момын, жанашыр Қоян тік мінезімен және білімге құштарлығымен ерекшеленеді. Ол бала күнінен дами түсіп, аса көрнекті тұлғаға айналады.

Бұл жылдар адамзат тарихында коммерциялық түрлі-түсті теледидардың шығарылуы, билікке Маргарет Тетчердің келуі, Солтүстік полюстегі “Сібір” мұзжарғышы, есеп-қисаптың евроға өтуі және жер шарының жетінші миллиард тұрғынының дүниеге келуі қатарлы оқиғалар әлемдегі айрықша маңызды оқиғалар ретінде саналады.

Бұл жыл белгілеріне мына жылдар сәйкес келеді: 1903, 1915, 1927, 1939, 1951, 1963, 1975, 1987, 1999 және 2011. Ендігі Қоян жылы 2023 жылға тұспа-тұс келіп тұр.

Ал, Моңғолия қазақтарының есінде өткен қоян жылдары несімен сақталды?

1903 жылы

Манж Цинь үкіметі Алтайдың күңгейі мен теріскейіндегі қазақтарды оң және сол қол деп бөліп, Қобда қазақтарын «оң қол» етіп ұйымдастыруға талпынды. Бұл ниеті 1905 жылы іске аспай қалған.

1915 жылы

Моңғолия, Ресей, Қытай арасындағы үштік келісімге қол қойылды. Келісім бойынша Моңғолияны тәуелсіздігінен айырып, Сыртқы Моңғолияда автономия статусын күшпен еңгізді.

Батыс моңғолияда Жа ламаның айдауынан зардап шегіп Қобда өлкесінен жер аударылған тұрғындар қайта оралды.

1927 жылы

Мемлекеттік IV Ұлы хуралына Ж.Адырбай, Чүлтэм да, Т.Күшкенбай, Т.Қожа қатарлы азаматтар өкіл ретінде қатысқан.

Алтанцөгц өлкесінде алғашқы бірлескен мектеп орнап, алғашқы ұстазына Хобда аймағынан Лхам ұстаз келіп жұмыстаған.

Улаанбаатар қаласындағы Өнеркәсіп комбинатына жұмыстауға алғашқы жұмысшылар қосыны аттанған.

1939 жылы

1939 жылы маршал Х.Чойбалсан батыс өлкеге сапар шегеді. Ол кезде қазіргі Моңғолияның ең батыс өлкесінде орналасқан Толбо, Жаргалант-Сагсай, Улаанхус сұмындарында болып, Чойбалсан қазақтар шоғырланған өлкеге келгенде, «Қазақ, урианхайларға жеке аймақ орнатып берем» деп уәде етеді.

Жапония милитаристері Моңғолия жеріне Халхин ғол бойында басып кіргенде Ікей Мәзімұлы соғысқа Л.Дандар басқарған 6-атты әскер дивизиясының 15-полк командирі ретінде қатысады. 1939 жылы 24 шілдеде Ікей Мәзімұлы жаудың қорғаныс шебін бұзып кіру бұйрығын алады. Осы шайқаста ерлікпен қаза табады. Ікей батыр Мәзімұлына осы ерлігі үшін 1979 жылы Моңғол Халық Республикасының батыры атағы берілген болатын.

1939 жылғы Халхин-голда КСРО мен Моңғолия қарулы күштері бірлесіп жапондарға соққы берді. Соғысқа өз полкын бастап полковник Жайсанып та қатысады. Генерал Зайсанов Жауынгерлік Қызыл Ту орденімен марапатталды.

Халхингол соғысына небəрі 18 қазақ азаматы қатысқан дерек бар. Ал, 1945 ж. соғысқа неше жүздеген қазақ жігіттері қатысып, елін, отанын қорғауда өздерінің азаматтық, жауынгерлік парыздарын адал атқарды. Қайсыбірі отан қорғап жүріп, қиыр шығыста жер жастанды. Халқа өзені бойындағы соғыс қазақтардың жауға қарсы батыл соғыса алатын отаншыл рухшыл екендігінің айқын дəлелі болды.

1939 жылы Шэн Шицай Алтайда «тазарту науқанын» жүргізіп, Ақыт Ұлімжіұлы жəне Мəкей қатарлы 30-дан аса қазақтың беделді адамдарын тұтқындап, Үрімжіге апарып түрмеге жабады. Оларға «Жапон басқыншыларымен астасқан, Жапонияның шпиондары, бандиттері, жапондықтардың Қытайға агрессия жасауын қолдаушылар» деген қылмыс тағады.

Халық санағы жүріліп, қазақтың барлық саны 24956 адам болғаны анықталған.

1951 жылы

Халық төңкерісінің 30 жылдың мерей тойына арналған Моңғолдың ұлттық күресінен Нұрқадыл Тоқтарбайұлы «Мемлекеттік лашын» атағын жеңіп алды.

Моңғол елінде сайлаудың жаңа заңы қабылданып Мемлекеттік Ұлы Хурал сайлауы жүріліп, Баян-Өлгий аймағынан 15 депутат сайланған. Олар: Т.Байдолда, М.Боранбай, Ж.Күміс, Ш.Ноғай, Ж.Орманбет, Т.Рахмет, М.Қашғынбай, Т.Риян, М.Құрманхан, Б.Құрметбек, Б.Мишиг, Л.Гончигсүрэн, Қ.Мұқанат, Э.Батвай, Т.Нанзад, Т.Құдайберген.

Аймақта алғашқы дизель станциясы орнады.

Құрылыс бригадасы орнаған.

Моңғолия елінде өндірістік науқанды жұмыстар атқарыла бастады. Осыған байланысты Моңғолияның батыс аймақтарынан, əсіресе, Баян-Өлгий өңірінен жаңадан құрылып жатқан шахта, руда өндірісінің жұмыстарына Орталық Моңғолия аймағына қоныстанды. Баян-Өлгийден Налайх көмір шахтасына төрт рет (1942, 1947, 1951, 1957), Шарынголға екі рет (1962, 1968), Бэрх рудасына екі рет (1957, 1961), Хажуланға бір рет, Чоноголға көмір қазуға бір рет (1952), Эрдэнэтте мыс қазуға екі рет (1978, 1982) жұмыс күштері тартылды.

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Құрманхан Мұқамедиұлы (1950.12-1952.8) атқарып тұрған.

1963 жылы

Цэнгэл, Цагаан голсұмындарын қосып, Цэнгэл сұмынын орнатты.

Моңғолияда халық санағы жүрілген. Қазақтардың үлесі 48838 адам болған.

Аймақтық Журналистер одағы құрылды.

Мұсахан Қаматжанұлы Чехославакияның «Достық» орденімен марапатталған.

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Ырым Жуанғанұлы (1959.11-1970.6) атқарып тұрған.

Халық Ұлы Хурал депутатына бұл жылы О.Тілейхан, Ш.Қабдыл, Ж.Ырым, Б.Шөрке, О.Дуламрагчаа, Б.Лхагвасүрэн, Д.Гомбожав, Т.Нуға, Қ.Қаби, Ж.Серікбай, М.Цэндээ, Н.Күлила, Н.Залел, А.Дэмбэрэл, Т.Өтнөө қатарлы азаматтар сайланған.

1975 жылы

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Сарай Асқанбайұлы (1970.6-1978.6), Ховд аймағы басшысы қызметін Қабдыл Шәбіұлы (1965-1976 ж) атқарып тұрған.

Баян-Өлгий аймағының Музыка драма театрынан Қабыкей Ақмерұлы мен Қаду Жекейқызы «Моңғолияға Еңбек сіңірген әртіс» атағына ие болды.

Базылхан Бұқатұлының «Моңғол-қазақ тілінің салыстырмалы граматикасы» ғылми жұмысы жарық көрген.

Мәскеуде басылып шыққан «Кеңес үкіметінің экономикасының энциклопедиясы» -ның екінші томында Экономика ғылымдарының докторы Өмірбек Қамбарұлының еңбегін жоғары бағалаған. Бұл ғалымның деңгейін көтерген тарихи дерек болып табылады.

1987 – жылы

Зардыхан Қинаятұлы тарих ғылымдарының докторы атанды.

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Қызырхан Құсбекұлы (1978.6-1989.11) атқарып тұрған.

1999 – жылы

Демократиялық жолмен сайланған Моңғолия үкіметі мен парламенті 1937– 1938 жылы елде жүрілген саяси нəубаттың қате болғанын ресми мойындап, құрбан болғандарды кінəсіз деп түгелдей ақтады. Көзі тірі ұрпақтарына Моңғолия үкіметі 1 млн төгрөг (шамамен сол кезде 1000 АҚШ доллары) көлемінде өтемақы төледі.

Сарай Асқанбайұлының «Революциядан кейінгі Баян-Өлгий аймағының қазақ, ұраңқай халқы» атты туындысы жарық көрді.

Бөхийн Бааст «Моңғолияға Еңбек сіңірген Мәдениет қайраткері» атанды.

Байылхан Ниязұлы мен Баяжих Авирмэд «Моңғолия Еңбек сіңірген ұстаз» атанды.

Бұл жылы аймақ басшысы қызметін Мейрам Қадырұлы (1996.10-2000.8) атқарып тұрған.

2011 жылы

Аймақтық мерей тойда ұйымдастырылған палуандар күресінде Еркебұлан Малшыұлы жеңімпаз атанып “аймақ арыстаны” атағын алды. Серік Бердімұратұлы “аймақтық піл” атанған.

Бұл жылы халық саны 89369 адамды құраған. 1991 жылы халық саны 99063 адам болса, 1994 жылы 76163 адам болған. Бұл жылдары халық саны 22 мың 900 адамға азайған. Ал, 2001-2016 жылдары Баян-Өлгий аймағының халық саны 828 адамға ғана өзгереді. Бұл жылдары 20 мыңға жуық адам өзге өлкелерге қоныс аударған.

Өмірбек Қабайұлы Моңғолияда қазақ тілінде ақпарат тарататын Казньюс ақпарат агенттігінің іргетасы қалап, моңғолия қазақтарының интернеттегі порталы kaznews.mn сайтын құрастырды.

Дербес телеарнасы ашылып, Моңғол заман газеті жарық көрді.

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Қабыл Сәкейұлы (2007-2012.12) атқарып тұрған.

2023 – жылы

Бұл жыл елімізге өз жақсылығын ала келсін деген тілектеміз. Қоян жылы құтты, берекелі болсын!

Related Topics:Kaznewsmn Баян-Өлгий Моңғолия қазақтары қоян жылы

Up Next

Таба аласыз ба? Моңғолияда ілбіс суретке түсіп қалды

Don't Miss

Жылдың үздік 10 оқиғасы – KAZNEWS

Kaznews Agency

Казньюс агенттігі

Дерек

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-саммиті аясында 12 құжаттарқа қол қойылды

Published

1 year ago

November 3, 2023

Kaznews Agency

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-саммиті аясында 12 құжаттарқа қол қойылды, деп хабарлайды qazradio.fm Ақорданың баспасөз қызметіне сілтеме жасап.

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-шы саммиті аясында қол қойылған құжаттар тізімі:

1. Астана Актісі;

2. Түркі мемлекеттері ұйымы 10-шы саммитінің декларациясы;

3. Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёевті «Түркі әлемінің ең жоғарғы орденімен» марапаттау туралы мемлекеттер басшыларының шешімі;

4. Түркі әлемінің қаржы орталықтары мәртебесін беру туралы мемлекеттер басшыларының шешімі;

5. Түркі ынтымақтастығы ұйымдарының жаңа туларын қабылдау туралы шешім;

6. Тағайындаулар туралы мемлекеттер басшыларының шешімі;

7. Экономикалық ынтымақтастық ұйымына Түркі мемлекеттері ұйымының байқаушы мәртебесін беру туралы шешім;

8. 6 ақпан – Табиғи апаттар құрбандарын еске алу және Түркі мемлекеттері ұйымының ынтымақтастығы күні деп бекіту туралы шешім;

9. Түркі мемлекеттері ұйымы Хатшылығының бюджетін басқару ережесі туралы шешім;

10. «Түркі мемлекеттері ұйымы Тұрақты өкілдері жөніндегі ережені» әзірлеу туралы шешім;

11. Түркі мемлекеттері ұйымына мүше мемлекеттердің тиісті мекемелері арасындағы метрология саласындағы ынтымақтастық туралы хаттама;

12. Түркі мемлекеттері ұйымының 2023-2027 жылдарға арналған көлік байланысы бағдарламасын іске асыру жөніндегі бірлескен іс-шаралар жоспары (жол картасы).

Дерек

Айдағы Үндістанның станциясы «ұйқы» режиміне көшеді

Published

1 year ago

September 5, 2023

Kaznews Agency

05 қыркүйек, KAZNEWS. Айдың бетінде күн батып, түн басталған кезде Үндістанның қондырғыш станциясы мен өздігінен жүретін станциялары «ұйқы» режиміне көшеді.

Үндістанның Ғарышты зерттеу ұйымы (ISRO) ай бетіндегі күн батып, түн басталғаннан кейін, станциялары шамамен 22 қыркүйекте қайта жұмыс істей бастайды деп хабарлады.

Жоғарыда аталған станциялардың батареялары күн сәулесімен қуатталады.

Айдағы бір тәулік төрт аптадан астам уақытты құрайды.

23 тамызда Үндістанның «Чандрайан-3» станциясы «Викрам» қондырғышын айға сәтті қондырған.

Викрам станциясының корпусына бекітілген Прагяан өздігінен жүретін станциясы ай бетінде жұмыс істей бастады.

Дерек

Кристиан Бэйл батыс Моңғолияға саяхаттады. #Бэтмэн😀

Published

1 year ago

July 24, 2023

Kaznews Agency

24 шілде, KAZNEWS. Жоғарғы суреттегі азамат әйгілі актер Кристиан Бэйл. Ол шілде айында батыс Моңғолияда саяхаттап, көшпенділердің салт дәстүрімен танысып қайтты.

Сонымен Кристиан Бэйл деген кім?

Кристиан Чарльз Филип Бэйл (ағылш. Christian Charles Philip Bale; 30 қаңтар 1974, Пембрукшир, Уэльс, Ұлыбритания) — ағылшын актері. Алғашқы кинокарьерасын тәуелсіз шағын жобалардан бастаған.

Бейл 13 жасында Стивен Спилбергтің «Күн Империясы» (1987) фильмінде ойнаған ролінде алғаш рет көрермен көзіне түсті. 2000 жылы «Америкалық Есалаң» картинасында қанішер Патрик Бэтменді сомдаған үшін кино сыншылар назарына ілікті. Ол «Машинист» (2004) киносында Тревор Резникті ойнау үшін 63 фунт салмақ тастайды, сол үшін оған актерлік шебері үшін жақсы абырой алып келеді.

Кристиан Бейл Кристофер Нолан режиссерлік еткен «Бэтмен: Бастама» (2005), «Қара сері» (2008) және «Қара сері: Жандану» (2012) трилогиясында Брюс Уэйн/Бэтменді ойнағаннан кейін көпшілікке таныла бастады. «Күрескер» (2010) биографиялық фильмінде Дикки Эклундты сомдағаны үшін Бейл сыншылардан жақсы баға алды және бірнеше марапаттарға ие болды, соның ішінде бірінші рет Екінші пландағы үздік ер ролі номинациясы бойынша Оскар және Алтын глобус сыйлықтарының иегері атанады және Екінші пландағы үздік ер ролі үшін АҚШ Гильдия киноактерлер сыйлығымен марапатталынады.

2013 жылы «Америкалық сергелдең» драмалық комедиясында ойнайды, сол үшін Бейл екінші рет Оскар номинациясына түседі және бұл номинация бірінші рет үздік ер ролі үшін еді.

Дерек

Футзалдан ел біріншілігіне қатысқан футболшылардың орташа жасы – 23 де

Published

2 years ago

April 6, 2023

Kaznews Agency

6 сәуір, KAZNEWS. Моңғолия Президентінің қолдауымен Дорноговь аймағының Сайншанд қаласында ұйымдастырылған футзалдан 21 аймақтар арасындағы «Ұлттық кубок-2023» ел біріншілігі аяқталды.

Баян-Өлгий аймағының құрамасы алғаш рет 4 -ші орынға тұрақтап, 1 миллион 500 мың төгрөг ақшалай сыйлықмен марапатталды.

Казньюс ақпарат агенттігі аталмыш ел біріншілігіне қатысқан ойыншылардың орташа жасын есептеп шығарды.

Казньюс сараптамасына сүйенсек, К.Наурызғажы бапкерлік еткен футболшыларымыздың орташа жасы – 23 де.

Ең кішкенесі 16 жаста, ең үлкені 32 жаста екенін байқауға болады.

Н.Халук 16, З.Капитрон 17, Т.Серлан, С.Ердос, М.Айболат, Е.Ақжол 21, Т.Бақыт 22, Қ.Дәуренбек, Қ.Ерқанат 23, М.Ертіс, Т.Ақжол 25, А.Айдын 26, Б.Ертіс 29, А.Тұрар 32 жаста.