Моңғолияда
Айбота Әлиханқызы: Кер замандағы кедейшілік
Published
2 years agoon

«Атымды айта бастасам тілім таңдайыма жабысып қалғандай күй кешемін» – деп Қожа айтпақшы кедейшілік туралы айта бастасақ жұмыссыздық алдымен ойға оралады. Жұмыссыз адам кіріссіз, кіріссіз адам кедей. Оның басқа бір формуласы бола қоймас деп ойласақ тағы да қателеседі екенбіз. Қазіргі таңда мемлекеттік жұмысшылардың көпшілігі, малшылардың көпшілігі кедей адамның құрамына кіреді. Неге десеңіз айталық.
Монгол елінде 3 млн жарым адам бар делік. Осының бір миллионы кедей. Жұмыссызы да кедей, малшысы да кедей, үкіметтік қызметкері де кедей. Жұмыссыз адамның кедей болатыны түсінікті, ал, үкіметтік қызметкерлерге не жоқ деп таңғалуыңыз мүмкін. Себебі мемлекеттік қызметкерлердің 70 пайызы айлық-жалақысын кепілге қойып несие алып тіршілігін жалғаушылар. Олар тек ғана банкіні асырауда. Мысалы 6-7 миллион төгрөгті бірнеше жылда оннеше млн төгрөг қылып қайтарасыз. Немесе 60 млн төгрөгтің пәтер үйін ипотекамен алып 20 жылдың ішінде 120 млн немесе одан да көп қылып қайтарасыз. Егер жаңа үйленген жас отбасы болса әсіресе қалалы жерлерде үйлі болу үшін 20 жылын жұмсайды. 20 жыл бойы несие төлеп ақша жинай алмағандықтан қайта несие алып балаларын оқытады. Мемлекеттік ұйым-мекемелердің сот төрешілері немесе кейбір заңи, әскери ұйым-мекемелерді айтпағанда көпшілігінің айлық-жалақысы млн төгрөгке жетпейді Орташа есеппен алғанда 600-800 мың төг аралығында.
Енді қараңыз мемлекеттік қызметкерлердің көпшілігі несие төлейтіндіктен жалақысының 30 немесе 40 пайызын банкіге береді. 600 мың төгрөгтің 250 мыңы несиеге кетсе, қалған 350 мың төгрөгті қай жыртығына жамасын. Бір тонна көмірдің бағасы ең аз дегенде 75 мың, бір қойды ең аз дегенде 160 мың төгрөгке ала алады, ал, ұнның бағасы 50 мың төгрөг. Егер бір үйде бір адам жұмыс істейді деп есептесек әлгі ауыз толтырып айтып отырған 600 мың, 800 мың төгрөгіңіз тек қағаз ғана, қымбатшылықта қажетіңді өтеуге келмейтінін, қысқа жібі не күрмеуге, күрмеуге келсе сүйреуге келмейтінін бағамдай аласыз. Әйтеуір өлместің күнін көріп жүрген халық. Ал, малшылардың жағдайына тоқталсақ қыстың суығы, жаздың ыстығында малын жайып, құртын жеп, айранын ішіп жүргенімен сол малдың барлық өнімдерінен мол пайда тауып отырғаны да шамалы. Елімізде ірі өндірістер, мал терісі, жүні мен сүтін өңдеп нарыққа ұсынушылар тым аз. Соның салдарынан мал өнімдерінің бағасы түсіп, малшылардың кірісінің азаюына әсер етуде.
Сонымен қатар мал бір жұттық дегенді де ескеруіміз керек. Мал терілері далада қалды, түбіттің бағасы түсіп, қой жүні де мардымды емес. Тек ғана еттің бағасы көтерілгенімен ақшаның қажеттілігі туындаған жағдайда сол малын дереу сатып қажетіне жарату мүмкіндігі аз. Себебі кейбір сұмындар аймақ орталығынан 100-300 шақырым қашықтықта орналасқан. Малшылар малын әкеліп сатып, саудалауға шамалары келе бермейді. Малшылар мен мемлекеттік қызметкерлердің жағдайы осындай болғанда жұмыссыздардың халін ойлаудың өзі артық. Олар істейін десе де жұмыс жоқ, енді көпшілігі тегін әрі оңай жолмен келетін қаржы-қаражатты көксейді. «Тақыр кедей» деген анықтама бойынша азық-түлік талоны, немесе еңбек даяшылық, қамқорлық басқармасынан берілетін азды-көпті көмекке, еңбек шыдамдылығынан айырылған адамдарға берілетін қаржы яғни түсінікті тілде айтсақ группаға тәуелді болады. Соны алудың амал айласын қарастырады. Халықтың бір азғана пайызын қариялар құрайды. Өмір бойы үкіметке еңбек сіңірген, ұл-қызын өсірген қарттарымыздың алатын зейнетақының төменгі мөлшері 350 мың.
Жоғарыда осы қаржыға не алуға болатынын айтқанбыз. Қариялар қартайған шағында еңбегінің зейнетін көргеннің орнына бір отбасын осы 350 мың төгрөгпен асырап отыр. Өйткені қариялардың қолында отырған балаларында да жұмыс жоқ әйелі ерге, ер жерге, бәрі бірігіп шал кемпірдің зейнетақысына қарап отырған жайттар халық арасында өте көп. Бәз біреулері студент оқытып отыр. Жұмыссыздар, жұмыстағылар, немесе малшылар, қариялар кедейге есептелсе енді кімдер бай дейсіздер ғой! Кейбір өз еңбегімен, табан ет маңдай терімен байыған бизнесмендерді айтпағанда күнәһарлар ғана бай. Себебі олар халықтың нәпақасын жеушілер. Халықтың ішінде жетім-жесір, кәрі-құртаң, ауру-сырқау адамдардың бәрі кездеседі. Соларға жасалуға тиіс қызметтер жасалынбай, солардың мүддесі үшін қызмет ететіндер тек өзінің қара басын, жемтіктестері мен ағайын туыстарының ғана мүддесін ойлаған, тендер деп, басқа деп заң жүзінде, қағаз жүзінде барлығын реттеп, қоржынын толтырғандар ғана бай.
Ұлттық статистика комитеті және әлемдік банкінің кедейшіліктің деңгейін анықтаған зерттеу анализдеріне жүгінсек 2008 жылдары кедейлік деңгейі 35 пайыз болған. Кейіннен тау-кен саласы жанданудың нәтижесінде 2016 жылы 29,6 пайыз болса, 2018 жылы 28,4 пайызға азайған. Ауылдық жерлерден қарағанда қалалық жерлерде кедейшіліктің деңгейі жоғары. Мәселен Улаанбаатар қаласында кедейліктің деңгейі 62,1 пайыз болса 2018 жылы 63,5 пайызға жеткен. Сонымен қатар кедей азаматтардың 41,8 пайызы Улаанбаатар қаласында өмір сүретіні анықталған. Ал ең кедей аймақ ретінде 51,9 пайызбен Говьсүмбэр аймағы аталған. Халқының тең жарымы кедейлікте өмір сүреді деген сөз. Келесі орындарды 45,1 пайызбен Говь-Алтай, 42,5 пайызбен Дорнод, 40,9 пайызбен Ховд аймақтары бөліскен. Бұлар тек сандық деректер. Дегенмен бұның артында кедейшіліктің нағыз бет-бейнесі жасырынып жатуы мүмкін. Ал, осы тізімнің ішінде аймағымыз кедейшілік деңгейі бойынша 24,3 пайызды құрап отыр. Екі жыл сайын бір рет жасалатын зерттеулерге қарағанда елде қандай бір дағдарыс, төтенше жағдайлар орын алса кедейшілікке ұшырайтындар екі есеге көбеюі мүмкін.
Биылғы әлемді жайлаған «Ковид-19»-дың әсері болмай қоймасы анық. Дегенмен ел тізгінін ұстаған басшылар кедейшілікті жою мақсатында әлі күнге дейін есі дұрыс бағдарлама ұсынып іске асыра алмады. Жұмыссыздықты, кедейшілікті жоюдың ең дұрыс жолы – шағын және орта өндірісті дамыту деп есептеді. Есесіне биліктегілер өздері бөлісіп жеп, қалғанын жергілікті жерлердегілер жең ұшымен алып деген сияқты оң нәтиже берген жоқ. Әйтсе де бірлі-жарым шаруашылық бірліктеріне септігін тигізсе де кедейшілік пен жұмыссыздықты шешудің тиімді жолы бұл емес еді. Кедейшілікті азайтамыз деп шетелге жұмыс күшін шығару да тиімді тәсіл емес дейді зерттеушілер. Ең дұрыс жолы ішкі өнімдерді арттыру, ірі компаниялар, ірі өнеркәсіптер бой көтеру, жер байлығын ұтымды пайдалану. Ел көлемінде ең кедейшілік деңгейі төмен аймақ Өвөрхангай. Бұл аймақта кедейлік деңгейі 11 пайыз. Аталмыш аймақта тау-кен саласы ірі қарқын алып жұмыстауда. Соның пайдасы халыққа тимеді деп айта алмаймыз. Ұлан-байтақ монголдың кең даласында небәрі 3 млн халық кедейшілікте өмір сүргеніне ішің күйеді. «Кең далаға симай жүргеніміз жоқ, сиыса алмай жүрміз ғой» демекші жер байлығын игере алмай, ел бюжетін барынша қымқырып-жымқырып, жең ұшымен жалғасып, жемтіктес болған мәдениетті ұрылардан құтылмайынша, халық көзін ашып, ұйқыдан оянбайынша кедейшілік ешқашан жойылмайды…
Әттең бір кем дүние!!!
You may like
-
1903-2023 жыл аралығындағы қоян жылында есте қалған оқиғалар
-
Баян-Өлгий һәм Ховд: Қай аймақтың инвестициялық әлеуеті жоғары?
-
Аймақтың жарты жылдағы экономикалық әлеуметтік көрсеткіштері
-
Баян-Өлгий аймағының негізгі әлеуметтік көрсеткіштер серпіні қандай?
-
Домбырамен үйлескен ағылшын әні
-
Халықтың тұрақты қолданысындағы тауарлардың негізгі бағасы 4,7% -бен өскен

23 қаңтар, KAZNEWS. Моңғолиядағы ең ірі қысқы фестиваль Ховд аймағында жүріліп өтті.
Аталмыш іс-шарада Қобда қазақтарыда қатысып, билік өкілдеріне әнмен шәшу шашты.
Моңғолияда
Еркін Жамантайұлы «Жылдың үздік бапкері» атағына ие болды
Published
1 month agoon
December 26, 2022
26 желтоқсан, KAZNEWS. Бокстан Моңғолияның қыздар құрамасының бапкері Еркін Жамантайұлы Моңғолия бокс қауымдастығының шешімімен «Жылдың үздік бапкері-2022» атағына ие болды.
Бұл жетістікке Еркін Жамантайұлының шәкірттері ел біріншілігі, Азия чемпионаты және әлем чемпионатында жоғары нәтиже көрсетіп, ел абыройын асқақтатқаны үшін берілді.
Моңғолияда
Математик Еркеқұлан Бағдатұлы Dedu деп аталатын мобильді қосымша жасап шықты
Published
2 months agoon
December 7, 2022
07 желтоқсан, KAZNEWS. Жас математик, докторант Еркеқұлан Бағдатұлы “Dedu” деп аталатын мобильді қосымша жасап шықты.
Dedu – Decentralized education system (Орталықтандырылмаған білім беру жүйесі)
Мобильді қосымшалар нарығы әлем бойынша ғаламат қарқынмен дамып жатыр. Қосымшалар жасау үлкен қаражат әкелетін стартаптардың бірі.
Dedu – мобайлды қосымшасы арқылы математика пәні бойынша сабақтар алу, жоғарғы оқу орындарына түсетін оқушылар үшін арнайы дайындалған тесттер беру, видео сабақтар қарау қатарлы қызметтер алуға болады.
Апп жүктеп алу сілтемесі: https://onelink.to/a7r8hz
Моңғолияда
Баян-Өлгийде “Интеллигенттер додасы” ұйымдастырылды
Published
2 months agoon
November 26, 2022
26 қараша, KAZNEWS. Моңғолияның Республика күніне орай Баян-Өлгийде тұңғыш рет аймақтың әр өңірінен 14 команда қатысқан “Интеллигенттер додасы” мемлекеттік ән ұранмен басталды.
“Интеллигенттер додасы” -на “Альфа”, “Қызыл жебе”, “Старс”, “Сұңқар”, “Болашақ”, “Зерде”, “Аурора”, “Марс”, “Тұмар”, “Сагсай Фетих”, “Феникс”, “Бірлік”, “Ана тілі”, “Шың” қатарлы командалар өзара бақ сынады.
Дода 5 кезеңнен тұрды.
1. Арман Сқабылұлының “Егіз жүрек” кітабынан дайындалған сұрақтар
2. Әлем тарихынан
3. Мемлекеттер туралы
4. Еліміздің ерекшеліктері туралы
5. Қазақ халқы туралы
Жарыс қорытындысы бойынша:
1 – орын: Сагсай сұмындық Сагсай Фетих командасы,
2 – орын: Өлгий қалалық Феникс командасы,
3 – орын: Алтай сұмындық Қызыл жебе командасы үздік үштіктен көрінді.
Ұйымдастырушы: Байболат Манарбекұлы, Ваня Күнәтқызы, Мұратбек Кенейханұлы, Asyema
Аймақтық Отбасы, бала, жастарды дамыту басқармасы, Жастар даму орталығы
Демеуші: Казньюс ақпарат агенттігінің негізін қалаушысы Өмірбек Қабайұлы, Kaznews.mn #KazNews
Бізге жазылыңыз

Қобда қазақтары әнмен шәшу шашты

ҚАЗАҚСТАН ЖӘНЕ МОҢҒОЛИЯ: білім беру саласындағы халықаралық байланыстар

Халық жазушысына арналған конференция өтті

Моңғолия боксшылары Қазақстан құрамасымен оқу-жаттығу жиынын өткізеді

1903-2023 жыл аралығындағы қоян жылында есте қалған оқиғалар

Еркін Жамантайұлы «Жылдың үздік бапкері» атағына ие болды

Жылдың үздік 10 оқиғасы – KAZNEWS

Бүркітші Айшолпан туралы ағылшын тілінде кітап жарық көрді

Екінші болма: Кітап не жайлы? БҰЛ КІТАПТАН НЕ ҮЙРЕНЕСІЗ?

ТАҒЫЛЫМЫ ЕРЕН БІЛІМ МЕКЕНІ

1 дана КАРТОП + 1 қасық БАЛ = желке мен мойындағы ТҰЗДЫ кетіреді

СУЫҚ ТИІП АУЫРҒАНДА ЖІБЕРЕТІН 10 ҚАТЕЛІК

Калифорния мемлекеттік унивеситетінің профессоры, доктор ТАНАЙҰЛЫ ЕРТАЙ

ШҰҒЫЛ: Баян-Өлгийде коронавирус жұқтыруы мүмкін деген күдікті тіркелді

Әуез Таштуанұлы – Моңғолиядағы қазақ ұшқышы

Заманбек Абдуллинұлы: Аптасына бір рет отын салатын пеш жасап шығардық

Тұрды Төлекенұлы туралы деректі фильм жарыққа шықты

Қоғам қайраткері Жеңісхан Дүзелбайұлы туралы деректі фильм һәм 10 дерек

FIFA World Cup Qatar 2022 | Official Song

KOBA & NY-ZA – NE BOLDY SAGAN

Төлеген Жапарұлының “Ай хой 25” атты ән кеші өтеді

Моңғолия қақпасына гол соққан Геррит Хольтман туралы 10 дерек

Үлкен шоу – Toonot 21×21

С.Нинжин айтқан “Ақтамақ”
Сөзге тиек


1903-2023 жыл аралығындағы қоян жылында есте қалған оқиғалар
06 қаңтар, KAZNEWS. Қоян жылы– барыс жылынан соң, ұлу жылынан бұрын келетін мүшел есебінің төртінші жылы. Қоян қазақтың шаруашылық тарихында...


Жылдың үздік 10 оқиғасы – KAZNEWS
24 желтоқсан. KAZNEWS ақпараттық агенттігі жыл сайын «Жылдың үздік 10 оқиғасын» анықтауды дәстүрге айналдырған. Агенттіктің көзқарасы бойынша 2022 жылдың үздік...


Тұрды Төлекенұлы туралы деректі фильм жарыққа шықты
04 желтоқсан, KAZNEWS. Көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, Қобда беті қазақтары (Монғолия) арасынан мемлекеттік лауазым атқарған алғашқы қайраткерлердің бірі Тұрды...


“Бүркіт” поэмасы һәм Ақтан Бабиұлы туралы 10 дерек
22 қараша, KAZNEWS. “Бүркіт” поэмасы һәм ақын жазушы, Моңғолия өнеріне еңбегі сіңген қайраткер Ақтан Бабиұлына байланысты 10 деректі назарларыңызға ұсынамыз....


Қоғам қайраткері Жеңісхан Дүзелбайұлы туралы деректі фильм һәм 10 дерек
05 қазан, KAZNEWS. Мемлекет және қоғам қайраткері, халқының адал перзенті, Моңғолияның Баян-Өлгий аймағын құруға атсалысқан қайраткерлердің бірі Жеңісхан Дүзелбайұлы туралы...


Баян-Өлгий аймағынан 8 түлек «Жолдау-2100» стипендиясының иегері атанды
19 қыркүйек, KAZNEWS. Баян-Өлгий аймағынан 8 түлек Моңғолия Президентінің «Жолдау-2100» стипендиясының иегері атанды. Бұл туралы Kaznews.mn Моңғолия Президентінің Баспасөз қызметіне...


Топ-10 Моңғолияның белгілі актерлері
14 қыркүйек, KAZNEWS. Моңғолияның ұлттық кино өндірісі қарқынды дамып келеді. Казньюс ақпарат агенттігінің көзқарасы бойынша осы саладағы үздік деген он...


Моңғолияның 2050 жылға дейінгі стратегиясының 9 бағыты
Моңғолия 2020 жылы елдің “2050 стратегиясын” жасақтаған. Оны ел үкіметі министрлермен, қоғам қайраткерлері және саясаттанушылармен бірлесе отырып жасаған. 2050 стратегиясы...