2022.01.22, KAZNEWS. Бүгд Найрамдах Казахстан Улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Казахстан Улсын дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ойд зориулж ярилцлага өглөө.

– 2022 оны 1-р сарын 22-нд Казахстан болон Монгол Улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ой тохиож байна. Өнгөрсөн 30 жилийн хоёр орны харилцааны ололт, амжилтуудаас дурдвал?

1992 оны 1-р сарын 22-ны өдөр дипломат харилцаа тогтоосон. 1997 оны 5-р сард Улаанбаатар хотод БНКазУ-ын Дипломат төлөөлөгчийн газар нээгдэж 2007 онд Элчин сайдын яам болон байгуулагдсан. 1992 оны 9-р сард Алматы хотод Монгол Улсын Элчин сайдын яам нээгдэв. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Багабанди 1998 онд Казахстан Улсад айлчилж, 1999 онд БНКазУ-ын Ерөнхийлөгч Н.Назарбаев Монгол Улсад хариу айлчлал хийснээр хоёр талт харилцаанд шинэ түлхэц өгсөн билээ. Казахстан Улсын Ерөнхийлөгч К.Токаев 2006 онд Гадаад хэргийн сайдын хувьд мөн 2013 онд НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогчийн хувьд («Шинэ ардчилал» олон улсын хуралд оролцох зорилгоор) Монгол Улсад хоёр удаа айлчлав.

1991 оноос хойш талууд 40 гаруй олон улсын гэрээ, хэлэлцээрт гарын үсэг зурлаа. 2019 оны 10-р сарын 10-12-ны хооронд МУ-ын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн Казахстан Улсад хийсэн албан айлчлал нь өргөн хэмжээний гүн утга агуулгатай айлчлал байлаа. Энэхүү айлчлалын хүрээнд БНКазУ-ын Анхны Ерөнхийлөгч – Елбасы Н.Назарбаев болон Ерөнхий сайд А.Маминтэй хийсэн уулзалтаар олон жил хуримтлагдсан чухал асуудлууд шийдлээ олж, худалдаа эдийн засгийн салбар болоод бусад олон талт хамтын ажиллагааг хамтран урагшлуулах тухай тохиролцоонд хүрсэн билээ.

МУ-ын Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгийн 2021 оны 10-р сарын 11-12-ны өдрүүдэд Нур-Султан хотод АХАИББХ-ын Гадаад харилцааны сайд нарын ээлжит хуралдаанд оролцсон болон 10-р сарын 13-14-ний өдрүүдэд Казахстан Улсад анхны албан айлчлал хийсэн явдал нь хоёр орны бүх салбар дахь хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх хөшүүрэг боллоо. Тэрээр Б.Батцэцэг сайд айлчлалынхаа хүрээнд Ерөнхийлөгч К.Токаев, Ерөнхий сайд А.Мамин, Худалдаа интеграцийн сайд Б.Султанов нартай уулзаж, Гадаад хэргийн яамны удирдлагуудтай албан хэлэлцээр хийж, БНКазУ-ын Худалдаа, интеграцийн яам болон МУ-ын ГХЯам хооронд харилцан ойлголцлын санамж бичиг болон БНКазУ-ын Худалдаа, интеграцийн яам болон МУ-ын ГХЯам хоорондын хамтын ажиллагааны 2021-2024 оны үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд гарын үсэг зурлаа.

Өдгөө Казахстан-Монголын Засгийн газар хоорондын комисс амжилттай ажиллаж байна. Энэ хугацаанд уг комиссын 8 хуралдаан зохион байгуулагдлаа. Энэ жилийн эхний хагаст Улаанбаатар хотод Комиссын 9-р хуралдаан зохион байгуулахаар талууд тохиролцсон. Соёл хүмүүнлэгийн салбарт 8 хэлэлцээр байгуулагдав. Засгийн газрын хэлэлцээрийн хүрээнд жил болгон талууд оюутан солилцооны хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа.

– Цаашид хоёр талт харилцааг хэрхэн, яаж өргөжүүлэх боломж байна вэ?

2022 онд БНКазУ болон МУ хооронд Найрсаг хамтын ажиллагааны тухай хэлэлцээр байгуулагдсаны 29 жилийн ой тохиож байна. Хэдийгээр өнөөдөр хоёр орны харилцаа тогтвортой хөгжиж байгаа ч цаашид хоёр талт харилцаа шинэ шатанд хөгжих учиртай. Иймд талууд өндөр дээд түвшний харилцааг идэвхжүүлэх шаардлагатай. Тухайлбал, энэ жил БНКазУ-ын Ерөнхий сайдын Монгол Улсад хийх албан айлчлал судлагдаж байна. Парламент хоорондын хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх ажил талуудын хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад байна. Мөн цаашид худалдаа эдийн засгийн харилцааг хөгжүүлэх зорилгоор хоёр улсын үйлдвэрлэгчдийн бараа, бүтээгдэхүүний үзэсгэлэнг мөн эдийн засгийн форум зохион байгуулснаар харилцааг улам бэхжүүлэх боломжтой. Жишээ нь, Казахстаны үндэсний үйлдвэрлэгчдийн үзэсгэлэн, Эдийн засгийн форум зэргийг Улаанбаатар хотод зохион байгуулагдана гэдэгт итгэлтэй байна.

Түүнчлэн монголын талыг АХАИББХ болон олон улсын байгууллагын хүрээнд идэвхтэй оролцож, харилцан дэмжлэг үзүүлэхэд уриалж байна. 2022 оны 2-р хагаст Казахстанд болох АХАИББХ-ын ээлжит саммит-д Монгол Улсын удирдлага оролцоно гэдэгт итгэл дүүрэн байна.

2020 оны 10-р сарын 14-нд Казахстан-Монголын ГХЯамдуудын газрын дарга нарын түвшинд Зөвлөлдөх уулзалт цахим хэлбэрээр боллоо. Энэ жил уг жишгийг үргэлжлүүлж, Зөвлөлдөх уулзалтыг Гадаад харилцааны дэд сайд нарын түвшинд зохион байгуулах бодолтой байна.

Хоёр улсын хувьд аялал жуулчлалыг харилцан хөгжүүлэх бололцоо их бий. Тухайлбал, 2021 оны 10-р сарын 13-нд Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг Казахстаны Ерөнхийлөгчид бараалхах үеэр К.Токаев Ерөнхийлөгч Монголын талтай аялал жуулчлалын кластерийн чиглэлд туршлага солилцох хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж, Казахстан-Монголын газар нутгийг хамраарсан «Чингис Хааны мөрөөр» хэмээх аялал жуулчлалын маршрут боловсруулахыг санал болголоо. Төрийн тэргүүний зүгээс хоёр орны нийтлэг түүх, ах дүүгийн харилцааг онцолж, Монголын талыг аялал жуулчлалын салбарт нягт хамтран ажиллахад урилаа.

Элчин сайдын яам бүс нутгийн хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх чиглэлд хувь нэмэр оруулан ажиллаа. Тухайлбал, Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2019 оны 10-р сарын 10-12-ны өдрүүдэд Казахстан Улсад хийсэн албан айлчлалын үеэр гарын үсэг зурсан Нур-Султан болон Улаанбаатар хотуудын хооронд ах дүүгийн харилцаа байгуулах тухай хэлэлцээрийн хүрээнд Монгол Улсын нийслэл хотод Нур-Султаны нэрэмжит гудамж нээж, үүнийг зүлэгжүүлэх, явган хүний зам тавих, гэрэлтүүлэг хийхээр тохирсон. Одоогоор цар тахлын улмаас энэ ажил хойшлогдож байгаа ч цаашид хоёр улсын нийслэл хотын захиргаа энэхүү гудамжийг нээх ажилд бүхий л хүчин чармайлтаа гаргана гэдэгт найдаж байна. Үүнээс гадна, Элчин сайдын яамны зүгээс цаашид Талдыкорган хот (Алматы муж) болон Налайх дүүрэг (Улаанбаатар хот) хооронд ах, дүүгийн харилцаа байгуулах тухай санамж бичигт гарын үсэг зурах ажлыг хангах ажиллахаар төлөвлөж байна. Энэ жил зохион байгуулагдах ажлуудын нэг болох Дорнод Казахстан муж болон Ховд аймаг хоорондын харилцааг зохицуулах санамж бичиг боловсруулах, «Өскемен-Өлгий» эсвэл «Өскемен-Ховд» чиглэлд бүс нутгийн агаарын нислэг нээх асуудлыг хэлэлцэх ажлыг дурдаж болох юм.

Энэ ташрамд Монголын бизнес эрхлэгчдийг энэ оны 7-р сарын 13-14-ний өдрүүдэд Нур-Султан хотод мөн 7-р сарын 28-29-ний өдрүүдэд Костанай хотод болох “Jana Dala/Green Day 2022” олон улсын мэргэжлийн үзэсгэлэнд оролцохыг урьж байна.

– 2021 онд Казахстан-Монголын хооронд худалдаа, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагаа хэрхэн хөгжсөн тухай?

2021 оны 1-11-р сард хоёр талын худалдааны эргэлт 50,7 сая. доллар үүнээс экспорт 48,4 сая. доллар импорт 2,30 сая. доллар хүрсэн. Сүүлийн 2 жилийн хугацаанд COVID-19 цар тахлын улмаас худалдааны эргэлт нэлээд буурсан үзүүлэлттэй байна. Мэдээж энэ үзүүлэлт талуудын эдийн засгийн бололцоог бүрэн харуулахгүй байна. Монголын гадаад худалдаанд Казахстан Улс нетто-экспортлогч хэвээр байгаа.

Хоёр улсын Засгийн хоорондын комисс ажиллаж байна. Комиссын хуралдааны 8-р хуралдаан 2020 оны 11-р сарын 25-нд цахим хэлбэрээр зохион байгуулагдлаа. Энэ оны эхний хасагт 9-р хуралдааныг Улаанбаатар хотод зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.

Казахстаны «Symbat Engineering» болон Монголын «Эрдэнэс Алт ресурс» ХХК алт, мөнгө цэвэршүүлэх үйлдвэр барих төслийг хэрэгжүүлэх асуудлыг судалж байгаа. 2019 оны 6-р сарын 3-нд эхэлсэн «SCAT» компанийн «Нур-Султан – Улаанбаатар» чиглэлд мөн 2020 оны 9-р сарын 28-нд хэрэгжиж эхэлсэн «Хүннү Эйр» компанийн «Улаанбаатар – Алматы» чиглэлийн тогтмол шууд нислэгүүдийг цар тахлын дараа сэргээх ажил хийгдэж байна.
Өнгөрсөн жил Кызылорда хотод арьс, ноос боловсруулах хамтарсан аж ахуйн нэгж байгуулах асуудлаар талууд цахим уулзалтууд хийсэн юм. Энэ жил Кызылорда мужийн захиргааны төлөөлөгчид Монгол Улсад айлчилж, хэлэлцээр хийнэ гэсэн хүлээлт бий.

2021 онд Тэтгэврээр хангах тухай БНКазУ, Монгол Улс хоорондын хэлэлцээрийн төслийг хэлэлцэх хамтарсан ажлын хэсгийн 4 удаагийн цахим хурал болж өнгөрлөө. Одоо талууд уг хэлэлцээрийг дотооддоо хэлэлцэх ажлыг хийж байна.

Хөрөнгө оруулалтын салбарын хувьд 2021 оны 4-р сарын 23-нд болсон «Kazakh Invest» үндэсний компани» ХН болон Монгол Улсын зохицуулагч агентлаг – Үндэсний хөгжлийн газрын хооронд хөрөнгө оруулалтын бодлого болон хөрөнгө оруулалт татах чиглэлд хийсэн онлайн уулзалтыг дурдаж болох юм. 2021 оны 12-р сарын 2-нд болсон «Almaty Investment Forum-2021» олон улсын хөрөнгө оруулалтын форумд Үндэсний хөгжлийн газар болон МУ-ын ГХЯамны төлөөллүүд цахим хэлбэрээр оролцсон нь хөрөнгө оруулалтын салбар дахь хамтын ажиллагааны нэг жишээ юм.

2021 оны 7-р сарын 21-нд «Самурык-Казына» үндэсний баялагийн сан» ХН болон УИХ-ын гишүүдийн хооронд үндэсний баялагийн сан байгуулах асуудлаар онлайн уулзалт болж өнгөрлөө. 2021 оны 9-р сарын 14-нд ЭСЯ-ны дэмжлэгтэйгээр БНКазУ-ын Аж үйлдвэр, дэд бүтцийн яамны Тээврийн хорооны Тээврийн дижитал менежментийн хэлтэс болон МУ-ын ЗТХЯамны Тээврийн бодлого хэрэгжүүлэх газрын хооронд цаасан зөвшөөрлийн бланкийг цахим хэлбэрт шилжүүлэх асуудлаар цахим хурал болсон.

УИХ-ын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны дарга Х.Болорчулуун тэргүүтэй томоохон бүрэлдэхүүн 2021 оны 10-р сарын 20-22-ны өдрүүдэд Нур-Султан хотод болсон «KazAgro-2021» олон улсын газар тариалан, хөдөө аж ахуйн үзэсгэлэн, «KazFarm-2021» мал аж ахуй, мах, сүүн бүтээгдэхүүний үзэсгэлэнд оролцож, “KazBeef” үхрийн махны үйлдвэрийн ажилтай танилцаж, Казахстаны Хөдөө аж ахуйн сайд Е.Карашөкеевтэй уулзсан нь хөдөө аж ахуйн хоёр талт харилцааг урагшлуулах түлхэц боллоо.

Казахстаны тал хөнгөн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх чиглэлд монголын туршлагаас суралцах сонирхолтой байдаг. Үүний хүрээнд өнгөрсөн жил 11, 12-р сард Казахстаны Хөнгөн үйлдвэрийн холбоо болон Монголын Ноос ноолуурын холбоо, БНКазУ-ын Аж үйлдвэр, дэд бүтцийн хөгжлийн яам болон монголын талын хооронд хөнгөн үйлдвэрийн салбар дахь хамтын ажиллагааг хамтран урагшлуулах асуудлаар онлайн уулзалт зохион байгуулагдав.

– Дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ойг тохиолдуулан Элчин сайдын яамны зүгээс хэрхэн тэмдэглэн өнгөрүүлэх төлөвлөгөөтэй байна вэ?

Казахстан болон Монгол Улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ойг тохиолдуулан хамгийн түрүүнд хоёр орны тэргүүн нарын хооронд мөн Гадаад харилцааны сайд нарын хооронд харилцан мэндчилгээ солилцох ажил хийгдэж байгаа.

Мөн энэ жил Улаанбаатар хотод энэхүү ойг тохиолдуулан Эрдэм шинжилгээ- практикийн бага хурал, фото зургийн үзэсгэлэн зохион байгуулах мөн Казахстаны Ерөнхий сайдын орлогч бөгөөд Гадаад хэргийн сайд М.Тлеубердийн энэхүү 30 жилийн ойд зориулсан томоохон хэмжээний нийтлэлийг нийтлэн гаргах зэрэг ажлуудыг зохион байгуулна.

– Ерөнхийдөө Казахстан Улсын зүгээс хилийн чанад дахь казах иргэдэд чиглэсэн ямар арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулдаг вэ?

Монгол Улсад гадаадад амьдардаг казах иргэдийн хамгийн их хэсэг төвлөрөн оршин суудаг бөгөөд Элчин сайдын яам тэдгээр иргэдийг түүхэн нутагтайгаа харилцаа холбоог бэхжүүлэх хүрээнд эрчимтэй ажиллаж байгаа.

Тухайлбал, Монголд амьдардаг казахуудын эх хэл, соёл, ёс уламжлалыг хадгалахад дэмжлэг үзүүлэх тухай Улаанбаатар хот дахь Баян-Өлгий аймгийн Нутгийн зөвлөл ТББ-ын Тэргүүн Н.Тлеухантай цаг үргэлж ярилцаж, уулзалт зохион байгуулдаг. Үүний үр дүнд Улаанбаатар хот дахь Идэр их сургуульд казах хэлний анги нээх асуудал судлагдаж байгаа.

Түүнчлэн Монгол Улсад амьдардаг казах иргэдийн төлөөлөлтэй тухайлбал, «Отандастар Сан»-гийн Өлгий хот дахь албан төлөөлөгч О.Хабсатар, Ховд, Дархан, Шарынгол, Эрдэнэт зэрэг хотууд дахь Нутгийн зөвлөлийн гишүүдтэй онлайн хэлбэрээр дугуй ширээний уулзалт зохион байгуулагдаж, гадаад орнуудаас шилжин суурьших хүсэлтэй иргэдэд Казахстаны төр засгийн зүгээс хэрэгжүүлэх арга хэмжээнүүд болон бусад шаардлагатай хөтөлбөрийн тухай мэдээлэл өгсөн.

Элчин сайдын яамны санаачилгаар Улаанбаатар хотод «Ахмадын зөвлөл»-ийн анхны уулзалт болж, үндэсний үнэт зүйлийг сурталчлан таниулах чиглэлд санал солилцож, энэ оны 4-р сараас эхлэн Элчин сайдын яам «Отандастар сан» -тай хамтарч Монгол Улсад оршин суудаг казах иргэдийн эх хэлээ хамгаалахад дэмжлэг үзүүлэх үүднээс казах хэлний онлайн курсыг хэрэгжүүлсэн болно.

Улаанбаатар хотод казах иргэдийн төлөөллүүдийн нэг болох «Turan World» ХХК-ийн тэргүүн А.Ерболатын санаачилгаар мөн Казахстаны Элчин сайдын яамны дэмжлэгтэйгээр «Амьдралын эх булаг» хэмээх цус хандивлах сайн үйлсийн аян болж өнгөрлөө. Аянд Улаанбаатар хотод амьдардаг казах иргэд мөн Элчин сайдын яамны ажилтнууд идэвхтэй оролцлоо.

Асуултад хариулсан явдалд баярлалаа!