Мақала

Foreign students at Al-Farabi Kazakh National University

Published

2 months ago

April 5, 2023

Al-Farabi Kazakh National University
Senior lecturer I.V. Matsko
Candidate of Philological Sciences, senior lecturer G.S. Koishybaeva

Foreign students at Al-Farabi Kazakh National Universit

The first foreign students at the Kazakh National University began to study in 1980. They arrived under the state program and looked at the philosophical and economic, chemical and philological faculties and at the same time studied the Russian language.
At first, it was 15 students from the Republic of Cuba. Among the first foreign students were also representatives of Vietnam, Laos, Afghanistan, and Mongolia.
The contingent of foreign students gradually increased, the geography expanded, and in 1985, a preparatory faculty for foreign citizens and 2 departments were opened at the Kazakh National University (then called Kazakh State University named after S.M. Kirov) and 2 departments: the Russian language, which then worked 10 teachers, and the department of general education disciplines. 110 foreign students from 12 countries of the world have already studied at the faculty. Our department provided language training for foreign students, we taught them Russian for 10 months, so that students could continue to communicate freely in the country of the language being studied and study at the universities of the Soviet Union.
The first years were, of course, difficult, because we had to start everything from scratch: we developed and mastered in practice a new, utterly unfamiliar method of teaching the Russian language to a foreign audience, and there were not enough textbooks and teaching aids, dictionaries, and finally, there was no experience. Not only at our university but also in other universities of the Soviet Union, this direction was just emerging. But all the teachers had a greatly desired to learn a new business, and we studied together with our students. In addition, we had the opportunity to improve our qualifications at the FPC at Moscow State University and the UDN. Patrice Lumumba in Moscow. We learned a lot there.
The load, of course, was huge, having worked 6 hours in the classroom, we conducted excursions, prepared holidays, and evenings, helped students adapt to our country, introduced them to the culture and traditions of Kazakhstan, and also prepared methodological developments for lessons, compiled dictionaries, wrote methodological manuals but the teachers never lost their optimism. Our department was distinguished by a friendly and creative atmosphere, and dedication to their work.
Teachers always helped each other, made lesson plans together, developed complex topics for presentation and working out the material, went to each other’s lessons, and looked for more effective ways to organize the educational process. This is how RCT was born. And when we saw the results of our work, it was just great happiness.
Of course, not everyone survived, some left. There were those who could not imagine themselves without this new interesting work. Many teachers work at the faculty now. These are not just experienced teachers who stood at the origins of a new direction of Kazakhstani theoretical and practical linguistics “the theory of mastering a non-native language by foreigners”, but also mentors for novice teachers. The department has a “School for improving pedagogical skills”, and a monthly scientific and methodological seminar “Traditions and innovations in the methodology of teaching disciplines in a foreign audience.”
A lot of water has flowed under the bridge in 30 years. Assistants became doctors and candidates of sciences. We have taught more than 5 thousand foreigners from 83 countries of the world not only the Russian language but also the Kazakh language, the interest in which appeared in the 90s.
Now we can say with confidence that the department has developed its own scientific and methodological school for studying the problems of mastering a non-native language, the theoretical provisions of which have been fully applied in classroom work with students. We ourselves write textbooks, teaching aids, and programs used by teachers of many universities in Kazakhstan, compose tests for current and final control, prepare methodological recommendations for teaching disciplines, and develop computer programs.
Life does not stand still. Our work requires us to be constantly creative. We can proudly say that now the department is widely introducing into the educational process new methods of teaching Kazakh and Russian as foreign languages, developed by our teachers, based on scientific research, confirmed by many years of experiments.
Unfortunately, it is impossible to list everything that was developed at the department and reflected in the educational process.
In addition to students who study on a contract basis, the department trains foreigners arriving under various agreements, on the exchange, representatives of diplomatic missions, and foreign teachers working at KazNU. al-Farabi at the main faculties. So for three years, a group of engineers from the Chinese National Oil and Gas Corporation studied the Russian language. There are letters of thanks from the management of the Corporation to the management of the faculty and teachers.
The number of exchange students is increasing every year. They come from China, Japan, Poland, Hungary, Mongolia, and South Korea.
For several years, students from six universities in South Korea have been studying at our faculty: HANKUK, TAEGU, DONGUK, TAJAN, BUSAN, KYENGI, and GANGNAM.
But the highest reward for us, teachers, is the success of students, and their warm letters of thanks, written in Russian, that come from different countries. Students are grateful to the faculty not only for good language training but also for the sincere support and cordial care of teachers and university leaders.
Here is what our students write in their letters:
Student from South Korea Jo Young Yun
Here I met wonderful teachers, friendly and helpful. I was interested in learning, thanks to their advice.
I am a very cautious person, here I felt the openness of the people around me, and now I have many friends. We communicate, walk together, and participate in concerts. I understand that my Russian has become much better, and I am not afraid to speak Russian. One thing I regret is that I have to go home very soon.
Student Kim Jin Hee (South Korea).
At first, I didn’t understand what people were saying. It was a shock. Now I understand everything, the main thing is that I am not afraid to speak Russian. For me, studying at the university is a good practice. I realized that the language learning system here is very effective.
At the lessons we always have a friendly atmosphere, we joke a lot, and help each other. We not only study Russian, but also participate in the student life of the faculty, go on excursions, get acquainted with the life and culture of Kazakhstan, and participate in holidays. This is interesting.
I can’t even believe that I came here for a while because now I feel at home.
Yoon Yoo Han student
I like studying at KazNu, I know that the success of students depends on the teacher, and the teachers here are very good. They not only teach us, but they also help in everything and treat us students with respect and attention.
I have a dream: after graduating from university, to work in Kazakhstan, because it’s cool here.
Now in Kazakhstan, I have many friends. I am very glad that I saw this country with my own eyes, which I could only read about before.

Мақала

Әдеби байқауға қатысушылардың шығармаларын қабылдау аяқталды

Published

2 weeks ago

May 18, 2023

Kaznews Agency

Қымбатты достар!
Міне, бүгін, яғни 2023 жылы, мамырдың 15-і «Қазақстан туралы үздік роман» әдеби байқауға қатысушылардың шығармаларын қабылдау аяқталды.

«Меценат.кз» әдеби сыйлығының екінші маусымына шығармаларды қабылдау қыркүйекте басталған болатын. Биыл шетелдегі қандастарымызға да қатысуға мүмкіндік берілді. Орыс тілінде тек Қазақстан азаматтары қатысты. Сонымен, «Қазақстан туралы үздік роман» әдеби байқауының екінші маусымына 103 адам тіркеліп, 58 роман жүктелді.
Біз барлық қатысушылардың зор жауапкершілікпен әдеби байқауға қатысқаны үшін алғыс білдіреміз. Сіздердің еңбектеріңізге оқырман тарапынан қызығушылық болатынына сеніміміз зор және осы шығармаларыңыз арқылы отандық әдебиеттің дамуына айтарлықтай үлес қосып отырғандарыңыз сөзсіз. Біздің байқаудың жеңімпазы өмір бойғы ай сайын 500 доллардан сыйақы алып отыратынын естеріңізге саламыз. Жеңімпаз тек оқырманның дауыс беруімен анықталады.
Әдеби байқаудың басты ұстанымдарын тағы да айта кетейік:
● Мемлекеттік бюджеттен толық тәуелсіз болу. Біз мемлекеттік мекемелерден тек ақпараттық қолдау күтеміз;
● Ашық және жасырын мүдделер қайшылығын тудыратын қазылардан бас тарту, оның орнына оқырман дауысы арқылы жеңімпазды анықтау;
Сонымен қатар, бізге қолдау көрсеткен келесі серіктестерімізге алғыс білдіреміз:
● ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі
● ҚР Мәдениет және спорт министрлігі
● “Қазақстан” Респубикалық телерадиокорпорациясы” АҚ
● “Хабар” АҚ
● “Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені” ҮЕАҚ
● “NUR Media” медиахолдингі
● “QazContent” АҚ
● “Amanat” партиясы
● “Қазақ газеттері” ЖШС
● ҚХР қазақтар қауымдастығы https://mp.weixin.qq.com/s/uxbMthnHGSg4i9xgkkOM7A
● Моңғолиядағы “KazNews.mn” ақпарат агенттігі
● Моңғолиядағы “Баян Өлгий” радиосы
● Өзбекстандағы қазақ тілінде жарық көретін “Нұрлы жол” газеті

“Mecenat.kz” жобасының мақсаты – қазақстандық көркем әдебиетті дамыту және кітап оқырмандарының ынтасын арттыру, жазушылардың кәсіби деңгейін көтеру және олардың шығармаларын әлемдік кітап нарығына шығару.

Мақала

STUDENTS OF MOSCOW STATE UNIVERSITY AT AL-FARABI KAZAKH NATIONAL UNIVERSITY

Published

2 weeks ago

May 18, 2023

Kaznews Agency

This year, from March 27 to May 10, 2023, students of the Moscow State Linguistic University, who study the Kazakh language, took an internship at the Department of Language and General Education Training of Foreigners at the Al-Farabi Kazakh National University.
Here is what a 3rd-year student studying the Kazakh language at the Institute of International Relations and Socio-Political Sciences, Shamrai Anna, says: “I am a student of the Moscow State Linguistic University and have been studying the Kazakh language for 2 years. Initially, when I first entered the university, we were not told what language we would study. After studying at the university for one semester, we were finally told that we would learn the Kazakh language. At that moment, the emotions were different. On the one hand, it is an interesting, beautiful and rare language to learn, and on the other hand, the fear that I may be an unclaimed specialist after graduation. Two years later, my fear disappeared, I realized that specialists with knowledge of the Kazakh language are quite in demand in various professions, since there are few of us. I was also lucky enough to have an internship directly in the Republic of Kazakhstan, in the city of Almaty. I can say that I really like the city of Almaty for its nature, mountains and climate. Regarding studying at KazNU, the teachers are excellent, they teach the material to us very easily and clearly, I learned a lot about the Kazakh language and am very happy about it. We were very warmly and cordially welcomed by the teaching staff of KazNU and try to help us every day as part of our study of the Kazakh language. It is important to study culture, mentality, language directly in the country itself and we have this opportunity, which we are very happy about.

G.S. Koishybayeva., I.V. Matsko
Department of Language and General Education Training of Foreigners
Faculty of Pre-University Education
Al-Farabi KazNU

Мақала

ТҰРАР РЫСҚҰЛОВТЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚЫЗМЕТІ

Published

3 weeks ago

May 10, 2023

Kaznews Agency

Сәбит ШІЛДЕБАЙ,
Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік архивінің директоры,тарих ғылымдарының кандидаты

ТҰРАР РЫСҚҰЛОВТЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚЫЗМЕТІ

Кіріспе. Жалпы, Т.Рысқұловтың Қазақстандағы қызметі деген сұраққа жауап беру тек бір ғана тарихшының қолынан келе қоймайтын шаруа. Өйткені, Т.Рысқұловтың бүкіл саналы ғұмыры мен қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметі қазақ халқының болашағы жолына бағытталды. Оның тағдыры – қазақ халқының тарихымен еншілес. Сондықтан, Т.Рысқұловтың сан-салалы қызметі мен қажырлы қайтпас күресі, ұлтқа сіңген еңбегі көптеген тарихшылардың зерттеу еңбегіне жүк болып келеді. Біз осы мақаламызда басқа тарихшылардың назарынан тыс қалып келе жатқан кейбір мәселелерге және нақты алғанда оның 1926 жылдың сәуір-маусым айларындағы екі айлық қызметіне тоқтала кетуді жөн көрдік.
Талқылау. Т.Рысқұловтың өмірі мен қызметі туралы осы уақытқа дейін аз зерттелген жоқ. Т.Рысқұловтың қоғамды-саяси және мемлекеттік қызметін зерттеуге алған ғалымдар мен журналистердің арасынан О.М.Қоңыратбаевтың, В.М.Устиновтың, М.Қ.Қозыбаевтың, Қ.С.Алдажұмановтың, О.Сәбден мен М.С.Жәпектің, М.Әбілтайұлы мен Н.Әбілдаевтың, К.Адырбекұлының еңбектерін ерекше атап көрсетуге болады [1]. Барлық зерттеушілер Т.Рысқұловтың қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметіне аса жоғары баға беріп, оның өте дарынды тұлға болғанын бірауыздан мақұлдайды. Мысалы, оның замандасы И.В. Сталин 1922 жылы 14 мамырда Г.К.Орджоникидзеге жолдаған хатында: «…Түркістандық коммунистерді еркелете берудің қажеті жоқ, олар ондай құрметке лайық емес, соңғы екі жыл олардың барлығы жиылып жалғыз Рысқұловқа татымайтындығын айқын көрсетті, мен оның (Түркістанға) қайта оралуына қарсы емеспін», [2, 252-б.] – деп, Т.Рысқұловтың қайраткерлік тұлғасына ерекше баға берсе, академик М.Қ.Қозыбаев осыдан 25 жыл бұрын: «…оның тек советтік шығыс емес, әлемдік ұлт қозғалысының көсемдерінің бірі екендігі сөзсіз. Т.Рысқұловтың әлем тарихындағы тұғыры биік, жұлдызы жарық, ол Сун-Ят-Сен, Д.Неру, Мұстафа Кемал-паша (Ататүрік) қатарындағы қайраткер екені күмән тудырмайды» [3, 239-б.], – деп объективті баға берген болатын.
Деректері және әдістері. Т.Рысқұловтың Қазақстандағы қызметі туралы осы мақаланы жазуға Қазақстан Республикасы Президентінің архивінен алынған тың құжаттар мен алдыңғы зерттеу жұмыстарының материалдары негіз болды. Жұмысты жазуда объективтілік, тарихилық, жүйелілік және салысырмалы талдау принциптері басшылыққа алынды.
Нәтижесі. Т.Рысқұлов Түркістан АКСР-інде қызмет істеп жүріп біртұтас кеңестік қазақ автономиясының ұйымдастырылуын жақтады. Қазақстанда азамат соғысы аяқталып келе жатқан тұста болашақ Қазақ АКСР-інің астанасы Ташкент қаласы болуы тиіс деген пікірді ұстанды. Ол 1919 жылы күз айларында ұлттық республикалар құрамына өз халықтарын біріктіру мәселесін көтереді. 1917 жылы желтоқсанда өткен екінші Орынбор сиезі күн тәртібіне қойған қазақ жерлерін біріктіру мәселесін ары қарай жылжытқан Т.Рысқұлов біріккен қазақ жерлерінің астанасы ретінде Ташкент қаласын белгілеуді үзілді-кесілді талап етеді [4]. Біз бұл жерден Т.Рысқұловтың алдымен ұлтшыл, содан кейін түрікшіл болғандығын көреміз.
Сол кездегі ірі саяси, экономикалық, әрі мәдени-рухани орталықтардың бірі болған Ташкент қаласын Қазақстанның астанасына айналдыра отырып, шашылып жатқан қазақ жерлерін біріктіру идеясы сол тарихи кезенде ең ұтымды идея болатын. Себебі, қазақ халқының жартысынан астамы Түркістан өлкесін мекендейтін, сондай-ақ көшпелі қазақ аймақтарына қарағанда халқы тығыз орналасқан, шаруашылықтың сан түрі дамыған Түркістанға қарасты қазақ жерлері арқылы өзге қазақ жерлерін әкімшілік жағынан басқару, шаруашылығы мен тұрмысын ұйымдастырып, мәдени өміріне ықпал ету анағұрлым оңай әрі тиімді болар еді.
Екіншіден, Ташкент қаласын Қазақстанның астанасына айналдыра отырып, қазақ жерінің астанасын тұтас түрік конфедерациясының да орталығы болуын қамтамасыз ету арқылы қазақ ұлтының алдыңғы қатарлы жетекші ұлт болуын қалыптастыру болатын. Саны жағынан түрік халықтары арасында Түркия түріктерінен кейінгі екінші орынды иеленетін және Ә.Бөкейхан айтқаңдай «мәдениет жолында бізден де төмен» өзге Түркістандық түріктердің арасыңдағы ең сауатты, көзі ашық халық ретінде қазақтардың бұл орынды иеленуі әбден дұрыс болар еді. Қазақстанның астанасы ретіңде Түркістан өлкесінің орталығында орналасқан Ташкент қаласының ұсынылуы Т.Рысқұлов тарапынан жасалынған, нақты мақсатқа бағындырылған, әрі өзге түрік халықтары тарапынан дәл сол кезеңде қолдауға ие болған әрекет болатын.
Тұрар Рысқұловтың аштықпен күрес сияқты және басқа да ірі тарихи қызметтерін айтпағанның өзінде, оның Түркістан АКСР-іне қарасты қазақ жерлері үшін жасаған нақты іс-шаралары бір төбе. Мысалы, ауылдық жерлерде кедейлер комитетінің құрылуы жөніндегі 1918 жылғы 11 маусымдағы декрет Жетісуда 1920 жылдан соң ғана жүзеге асырыла бастаған еді. Себебі, оған дейін кеңестік Түркістан Республикасына қарасты Жетісу облысының шын мәніндегі қожасы – байыған орыс кулактары мен қарулы казактар еді. Кеңес өкіметінің қаулы-қарарлары жергілікті тұрғындарға – қазақтарға дер кезінде жете бермейтін. 1920 жылы 21 қаңтарда Тұрар Рысқұловтың Түрікатком төрағасы болып сайлануынан кейін ғана бұл істің беті бері қарай бастады. Жетісудағы жағдайды реттеуде 1920 жылы 16 наурызда Т.Рысқұловтың күш салуымен жарияланған «Жетісу облысының тұрғындарына» үндеуі шешуші рөл атқарды. Бұл үндеуде ұлттық белгілеріне қарай қуғындауға қатаң тыйым салынатыны, бұған жол бергендердің ату жазасына кесілетіні, өз аумағында жергілікті халықты тонаған немесе өтірген болыс, станица, селолар мен деревнялар тұрғындарына ауыр салықтар салынатыны ерекше атап көрсетіліп, егер аумақтардың атқару комитеттері ұлтаралық қақтығыстарға жол берген жағдайда, толық құрамымен Революциялық-әскери трибуналдың сотына тартылатыны ескертілді [5, 168-169-б.].
Жетісудағы жергілікті халықтардың жағдайын жақсарта түсуде 1920 жылы 31 наурызда жарияланған Тұрар Рысқұловтың Жетісу облысы бойынша тезистері де аса маңызды болды. Осы тезистерді талқылаған ТК(б)П комитетінің 1920 жылғы 31 наурыздағы пленарлы мәжілісінде Т.Рысқұлов Жетісудағы кулактар мен казактарды қарусыздандыруды жүзеге асыруға, Жетісудың босқын қазақ және қырғыз халықтарын орналастыру үшін 100 000 000 сом қаржы бөлдіртуге қол жеткізді [5, 170-175-б.]. Яғни, қазақ халқының ата жауы – орыс-казактарының қазақ халқының басында ойнаған әңгір-таяғына тоқтау салып, оларға тұңғыш рет соққы берген Тұрар Рысқұлов болатын.
Тұрар Рысқұловтың осындай нақты іс-шараларының нәтижесінде, Жетісу облысының уездерінде алғаш рет кедейлер комитеттері құрыла бастады. Кедейлер мен жалшы-батырақтардың осы алғашқы комитеттері Кеңес өкіметі қабылдаған декреттер мен қаулыларды іске асырып, Түрікатком мен облатком, уездік атком тарапынан күн сайын келіп түсіп жататын түрлі нұсқаулар мен қаулыларды қалың бұқараға жеткізіп, оларды насихаттап отыруда үлкен еңбек сіңірді. Біз бұл жерден өзі шыққан әлеуметтік ортаның жай-күйіне жаны ашитын, үлкен жүректі азаматтың адами бейнесін көреміз.
Тұрар Рысқұлов Түркістан АКСР Халық комиссарлар кеңесінің төрағасы қызметін атқарған жылдары кеңес өкіметінің оқу-ағарту саласындағы оң саясатының қазақ жерінде тиімді жүзеге асуына ерекше көңіл бөлді. Осы саясат нәтижесінде қазақ кедейлерінің ертеңгі күнге деген үміті арта түсті. Бұл туралы Т.Рысқұловтың 1923 жылы 24-28 қаңтар аралығында өткен ТКП Жетісу облыстық ІІІ партия конференциясына қатысып кеткен [6] Жетісу сапарының қорытындысы ретінде жазған «Жетісу мәселелері» атты кітабында жан-жақты баяндайды. «Жетісуда халық ағарту істерінің халі өте нашар, – дейді Т.Рысқұлов, – Облыста қанша мектептер бар екенін ағарту бөлімдері білмейді. Мектептердің дұрыс санын білу мүмкін болмаса керек… Мектептердің үйлері бар да, кітаптары, үй аспаптары жоқ. Балалары киімсіз һәм аш. Балалардың көбі кедейлер балалары. Әке-шешесі балаларға үйлерінен жалғасып тұратын болса керек. Білім алу, балалардың талаптары өте зор көрінеді… Сонда да қырғыз-қазақ арасында шығындарынан қашпай, мектеп ашуға талабы барлар көп. Халық арасында жастардың да саяси мәселелерге түсінгісі келіп, ұмтылулары мықты көрінеді. Қырғыз-қазақ өмірінде мұндай әлеуметтікті туғызған ұлы өзгеріс һәм кеңес үкіметі себеп болды…» [7, 15-16-б.]. Осылайша, Т.Рысқұлов қазақ ауылдарындағы білімге деген күшті ұмтылыстың бар екендігін айта отырып, қазақ ауылдарында жаппай мектеп ашуды ұйымдастыру үшін нақты іс-шаралар жүйесін іске асыруды ұсынды. «…Кедейлердің мектеп ашуға күші жетпейді, – дейді Т.Рысқұлов, – Өкімет оларға жәрдем етпеген. Үкімет бөлімдері кіріссе орыс, мұсылман қыстақтарында кеңестер мектептерін ашуға болатын. Ұзынағашта исполкомға бір мектеп ашыңдар деген соң халық қозғалып, мектеп ашуға кірісті. Қыстақтарда партия ошақтары болмағандықтан һәм газет алынбайтындықтан саяси ағарту істерінің аты да жоқ. Халық арасында мектеп ашу жұмыстарын жүргізуге болады. Мұғалімдер, кітаптар табылып, халық ағарту бөлімдері мектептер ашып берсе, халық мектеп шығындарын өз мойнына алатыны анық.» Т.Рысқұлов, мемлекет мектепке кететін шығындардың үштен бірін берсе де болады дей отырып, ең алдымен қырғыз-қазақтар үшін аудан орталықтарында мектеп-интернаттар ашылуы тиіс деп атап көрсетті. [7, 16-17-б.].
1923 жылы өткен ТКП Жетісу облыстық ІІІ партия конференциясынан кейін, Жетісу облыстық әскери революциялық комитетінің төрағасы қызметін атқарып отырған Қабылбек Сарымолдаев (ол 1922 жылдың 14 қазаны мен 1923 жылдың 18 шілдесі аралығындағы облревком төрағасы болып жұмыс істеді – С.Ш.) Т.Рысқұловтың тапсырмасын орындай отырып, барлық аудан орталықтарында кедей балаларына арналған мектеп-интернаттар ұйымдастыруды қолға алады. Осы саясат аясында уездік революциялық комитеттер мен Қосшы одағынан жергілікті кеңестік орындарға Жетісу облыстық мектеп-интернаттарға жетім, жалшы және кедей балаларынан оқуға адам жіберу туралы арнайы нұсқаулар жіберілді. Міне, осы саясат аясында көптеген қазақ балалары білім алып, 30 жылдары қазақ халқына қызмет етті. Олардың қатарында Нұрбапа Өмірзақов, Ақай Нүсіпбеков және т.б. көптеген қазақ қайраткерлері болды [8].
Тұрар Рысқұлов Түркістаннан кеткеннен кейін, 9 ай көлемінде Коминтерннің өкілетті өкілі ретінде Моңғолияда жұмыс істегені белгілі. Ол 1925 жылғы шілде айының басында Мәскеуге қайтып келген соң өзінің Моңғолиядағы қызметіне есеп береді. Оған дейін-ақ, 1925 жылы 10 шілдеде өткен МХРП ОК-нің мәжілісінде Т.Рысқұловтың Моңғолиядағы қызметін тұтастай мақұлдап, оған оң баға берілген болатын. Көп ұзамай, КСРО Сыртқы істер халкомы Г.В.Чичерин де осындай баға берді және оған қолдау көрсету қажет деген пікір білдірді [9]. Осыдан соң, БК(б)П ОК-і Т.Рысқұловтың Моңғолиядағы қызметіне жоғары баға бере отырып, әбден ысылған партия және шаруашылық қайраткерін одан ары жұмысқа пайдалану мәселесін ойластыра бастады. Т.Рысқұлов бұл кезде Түркістан халкомкеңесінің төрағасы болған қызметі арқылы-ақ өзін шебер шаруашылық қожайыны, ТКП Мұсылман бюросындағы жұмысы арқылы дарынды партиялық ұйымдастырушы ретінде мойындатқан, Моңғолиядағы қызметі арқылы халықаралық дәрежедегі сұңғыла саясаткер, шебер мәмілегер екенін көрсеткен тұлға болғандықтан да оған қай саладан болса да қызмет ұсынуға болатын еді.
БК(б)П ОК Ұйымдастыру бюросы Т.Рысқұловты партиялық жұмысқа пайдалану орынды болады деген тоқтам жасайды. Сол кезеңде БК(б)П Қазақ өлкелік партия комитеті аса қиын жағдайда жұмыс істеп жатқан еді. 1925 жылдың қыркүйек айында Қазөлкекомының бірінші хатшысы қызметіне кіріскен Ф.Голощекин Қазақстанда асқынып тұрған қазақ топшылдығымен күрес бастады. Әрине, бұл күрес өте тәжірибелі саясаткер, кәнігі басқарушы Ф.Голощекин үшін де оңайға соқпады. Бұл күрестің аса ауыр, әрі ұзаққа созылатынын БК(б)П ОК-і де, Ф.Голощекин де анық түсінді. 1925 жылғы желтоқсан айында өткен V Бүкілқазақстандық партия конференциясы мұны анық көрсетіп берді. Оның үстіне, бұл кезеңде республика шаруашылығы да 1913 жылғы деңгейге көптеген салалар бойынша жете алмай, ақсап жатқан болатын. Сондықтан, БК(б)П ОК-і Т.Рысқұловты Қазақ өлкелік партия комитетіне қызметке жіберуді ойластыра бастады. Көп уақыт Қазақстанда болмаған Т.Рысқұлов та осыған мүдделі еді.
Осы арада, «рысқұловшылдық» туралы мәселеге тоқтала кету қажет. Өйткені, 1925 жылғы кейбір тарихи құжаттарда «қожановшылдар» немесе, «рысқұловшылдар» деген сипаттаулар кездеседі. Мұның барлығы да Орталық пен оның Қазақстандағы жандайшаптарының негізсіз айыптаулары болатын. Шын мәнінде, Т.Рысқұловтың Қазақстандағы топшылдыққа ешқандай қатысы болған жоқ. Біріншіден, ол Қазақ АКСР-інде бұған дейін қызмет атқарған жоқ. Екіншіден, Түркістан АКСР-індегі оның тобы – Орталықтың эмиссарлық органы Түріккомиссияға қарсы жергілікті түрік халықтарының мүддесін қарсы қоя білген Мұсбюро болатын. Түріккомиссияның Т.Рысқұлов тобын талқандауы – Түрік Кеңес Республикасы мен Түрік халықтарының Компартиясын құру туралы идеяға берілген соққы болатын. Ал осының негізінде ұлттық мүдде жолындағы әрекеттерді «рысқұловшылдықпен» айыптауға жол берілді. Сондықтан, Т.Рысқұловты топшылдықпен айыптау ешбір қисынға келе қоймайды. Бірақ, Қазақ АКСР-індегі асқынған топшылдық одан әлдеқайда жоғары тұрған түрікшіл тұлға Т.Рысқұловқа да салқынын тигізбей қоймады. Ол 1926 жылы Қазақстанға қызметке келген кезде осы мәселемен бетпе-бет кездесті.
Т.Рысқұловты Қазақстанға жұмысқа жібермес бұрын БК(б)П ОК-і Ф.Голощекиннің және Қазөлкеком бюросының өзге де мүшелерінің көңіл-күй ауанын байқау мақсатымен Т.Рысқұловты Қазақстанға жұмысқа жіберсек қалай қарайсыңдар деген мазмұнда жеделхат жолдады. Өйткені, БК(б)П ОК-нің Ұйымдастыру бюросы 1919 жылы Түріккомиссияның мүшесі болған Ф.Голощекин мен Т.Рысқұлов арасының жақсы емес екенін анық білетін. Оның үстіне, оған дейін өте жоғарғы деңгейдегі партиялық және мемлекеттік қызметтерді абыроймен атқарып, халықтың құрметіне бөленген Т.Рысқұловтың қатардағы қызметке келмейтіні әу бастан-ақ белгілі. Яғни, бұл дегеніңіз, біреудің жылы орнынан жылжуы деген сөз. Бір қызығы, 1926 жылы 10 ақпанда өткен БК(б)П Қазөлкекомы бюросының Ф.Голощекин, И.Киселев, О.Жандосов, Н.Нұрмақов, Ж.Мыңбаев, А.Серғазиев, С.Сәдуақасов, О.Исаев, М.Тәтімов, И.Игеновтардың қатысуымен өткен мәжілісінде «Жолдас Рысқұловты Қазақстанда жұмысқа пайдалану туралы ОК-тің жеделхаты» қаралып, «жолдас Рысқұловтың жұмыс істеу үшін Қазақстанға келуіне қарсылық жоқ» деген қаулы қабылданды [10]. Осы жерде, барлық жағынан тығырыққа тіреліп, одан шығар жол іздеп отырған Ф.Голощекиннің бұдан басқа амалы жоқ болған шығар деген ойдамыз. Себебі, Т.Рысқұловтың керемет ұйымдастырушылық дарыны Қазақ АКСР-і үшін ауадай қажет болатын.
Қазақ өлкелік партия комитетінің ресми келісімін алған БК(б)П ОК Ұйымдасыру бюросы 1926 ж. 3 наурызда БК(б)П ОК Хатшылығының келісімімен Т.Рысқұловты БК(б)П Қазөлкекомының қарауына жіберу туралы шешім шығарды.
Біздің қолымызға Т.Рысқұловтың Қазақстанға дәл қай күні келгенін айғақтайтын құжат әзірге түсе қойған жоқ. Тек белгілісі – 1926 ж. 10 сәуірде өткен Қазөлкекомы бюросының мәжілісі оның қатысуынсыз-ақ «жолдас Рысқұловтың жұмысы туралы» мәселені қарап, оны БК(б)П Қазөлкекомының Баспасөз бөлімінің меңгерушісі қызметіне тағайындады. Ал 19 сәуір күні өткен аталмыш бюро мәжілісі Т.Рысқұловтың қатысуымен өтеді. Осы мәжілісте Ф.Голощекин «Еңбекші қазақ» газетінің редакциялық алқасы туралы» хабарлама жасап, ол бойынша «Рысқұлов, Сәдуақасов және Жандосов жолдастар «Еңбекші қазақ» редакциялық алқасына мүше болсын, Т.Рысқұлов газеттің жауапты редакторы болып тағайындалсын» деген шешім қабылданды [11]. Яғни, Т.Рысқұлов Қазақстанға осы екі аралықта келсе керек.
Т.Рысқұлов Қазақстанға келе салысымен-ақ әдеттегіше жұмысқа қызу кірісіп кетеді. Ол кезде Қазақстанда 29 мерзімді басылым шығып тұратын еді. Оның 16-сы орыс тілінде болса, 12-сі қазақ тілінде, 1-уі ұйғыр тілінде шығатын. Т.Рысқұлов өлкелік баспасөз бөлімінің меңгерушісі ретінде ауыл кеңестерінің жұмысын жандандыру бағытында орасан жұмыс атқарды. Үнемі қазақ ауылдардарындағы қоғамдық қатынастарды реттеуге, қазақ кедейлерінің кеңестердегі рөлін арттыруға баспасөзді жұмылдыруға күш салды. Сонымен қатар, республикалық баспасөзге жұмсалатын қаржыны көбейтуге, губерниялық баспасөз бөлімдерінің жұмысын жетілдіруге баса назар аударды. Біз Т.Рысқұловтың аз уақытта Қазақстанда атқарған жұмыстарын кеңірек көрсету үшін нақтылы деректермен бере кетуді жөн санап отырмыз.
Мысалы, Т.Рысқұлов 1926 ж. 21 сәуір күні өткен Қазөлкомы хатшылығының мәжілісіне қатысады. Т.Рысқұловтың мәжілістегі рөлі мен ықпалы, оның энергиясы хатшылықтың хаттамасынан-ақ айқын сезіліп тұр. Осы мәжілісте Т.Рысқұлов қаржының жетіспеушілігі салдарынан шығуы тоқтап қалудың аз-ақ алдында тұрған «Қызыл Қазақстан» журналына қаржы іздестіру туралы мәселені көтере отырып, журналды шығаруды тоқтатпау және оған бөлінген 3000 сом субсидияны жеткіліксіз деп есептей отырып, керекті қаржыны тез арада табуды Қазақ ХКК комфракциясына жүктеу, журналдың редакциясына журналды тарату мен насихаттау бойынша бірқатар шараларды жүзеге асыруды ұсыну, 5 мамыр күні өтетін «Баспасөз күні» мерекесіне орай Қазақстанның партиялық ұйымдарына журналдың беделін көтеру мен оны тарату мәселесіне көңіл аударуды сұрау жөнінде шешімдердің қабылдануына ұйытқы болды. Сонымен қатар, Т.Рысқұлов Сырдария губкомының Сырдария облысының «Ақжол» және «Смычка» газеттерін өлкелік «Еңбекші қазақ» және «Советская степь» газеттерімен біріктіру туралы 1926 ж. 27 наурыздағы қаулысы туралы айта келіп, губкомның шешімін мақұлдау және осы шешімді аяғына дейін жеткізу үшін Ә.Байділдинді Шымкент қаласына іссапарға жіберу жөнінде шешім қабылдатты [12].
Көріп отырғанымыздай, Т.Рысқұловтың бір күндік жұмысының нәтижесінің өзі осыншалықты ауқымды. Бірақ, Т.Рысқұловтың басы үнемі кеңестік ноқта мен партиялық жүгенге сия бермейтін. Сондықтан да, Ф.Голощекин одан үнемі тартынып, аяғын аңдап басатын. Ф.Голощекин БК(б)П ОК-нің ресми өкілі әрі Қазөлкекомының бірінші хатшысы ретінде Орталықпен ым-жымы бір болғанымен, көп жағдайда Т.Рысқұловтың беделі, қайраткерлік қарымы мен тұлғалық мысы Ф.Голощекиннен басым түсетін. Сондықтан да, Т.Рысқұловтың Қазақстанда одан ары жұмыс істей беруі деген сөз – Ф.Голощекиннің көп ұзамай қызметтен кетуі болып шығар еді. Ал Т.Рысқұловтың Орталық үшін тиімсіз тұстары көп болатын. Өйткені, қазақ қайраткерлерін бір-біріне бөліп соғу тәсілімен Орталықтың отарлық жымысқы саясатын жүзеге асыратын әккі Ф.Голощекин кеткен жағдайда, Т.Рысқұлов қазақ қайраткерлерін тұтас бір арнаға біріктіріп, орталық пен ұлт аймағы арасындағы қарым-қатынаста республика мүддесін қарыса қорғауы сөзсіз еді. Бұл жағдай, кейіннен, 1928 жылғы ірі байларды тәркілеу науқанына байланысты Т.Рысқұлов позициясынан анық көрінді. Осы жағынан келгенде, Т.Рысқұловты басқа жұмысқа ауыстыру Орталық үшін де Ф.Голощекин үшін де тиімді болатын. Екіншіден, Т.Рысқұловтың РКФСР-дің орталық мемлекеттік басқару органында қызмет атқаруы Қазақстан үшін де, өзі үшін де тиімді боларын Ф.Голощекин де анық бағамдаса керек. Осылайша, Қазақстанға келгеніне екі апта уақыт өтер-өтпес Т.Рысқұловтың басқа жұмысқа ауысуы туралы мәселе көтеріле бастады.
1926 ж. 25 сәуір күні Қазақ, Татар және Башқұр автономиялық республикалары қызметкерлерінің (Н.Нұрмақов – ҚАКСР ХКК төрағасы, Ж.Мыңбаев – ҚАКСР ОАК төрағасы, Ахсан Мұхаметқұлов – БАКСР ХКК төрағасы, Хафиз Кушаев – БАКСР ОАК төрағасы, Шайгардан Шаймарданов – ТАКСР ОАК төрағасы) қатысуымен өткен кеңесте «РКФСР орталық мекемелерінің жауапты орындарына ұлт қызметкерлерін ұсыну туралы» мәселе қаралып, Т.Рысқұлов – РКФСР Халкомкеңесі төрағасының орынбасары қызметіне, Саитгалиев – РКФСР Кіші Халкомкеңесі төрағасының орынбасары қызметіне, Биишев – РКФСР Қаржы халкомының орынбасары қызметіне ұсынылды. Ж.Мыңбаев осы кеңес шешімін бекітуді сұрап БК(б)П ОК-нің бас хатшысы И.Сталиннің, хатшысы В.Молотовтың, Орталық Бақылау комиссиясының төрағасы В.Куйбышевтың атына жазған хатында олардың тағайындалуын сұрай отырып, бұл шараның Орталық пен шет ұлт аймақтарының арасындағы шаруашылық және саяси байланыстарға жағымды дәнекер болатынын атап көрсетті [13].
Т.Рысқұловтың РКФСР ХКК төрағасы қызметіне бекітілуі туралы мәселе Орталықта қаралып жатқан тұста, ол өзінің қарымды қызметін жалғастырып жатқан болатын. Ол 1926 ж. 26 сәуір күні өткен Қазөлкеком хатшылығының мәжілісінде «комсомол баспасөзі туралы» айта келіп, комсомол газетінің қайта шығарылу қажеттігін, комсомол газетіне қатысты Қазөлкеком шешімінің қайта қаралуы туралы мәселені Бюро мәжілісіне қою керектігін, Қазөлкекомның баспасөз бөлімі мен БЛКЖО Қазөлкекомына бірлесе отырып бюроның келесі мәжілісінде шығатын газеттің сипаты мен оған керекті қаржы туралы мәселені баяндау тапсырылды. Т.Рысқұловтың осы еңбегінің нәтижесінде 1924 жылдың 8 ақпанынан бері «Еңбекші қазақ» газетінің 4-бетінде қосымша ретінде «Лениншіл жас» атауымен, 1925 жылғы 3 ақпаннан (С.Сәдуақасовтың редактор болуынан кейін – С.Ш.) бері «Жас қайрат» атауымен қосымша ретінде шығып келген комсомол газетін жеке шығару мәселесі орынды шешім тауып, 1927 жылдың басынан бастап «Лениншіл жас» газеті қайта шыға бастады [14].
Сондай-ақ, Т.Рысқұлов хатшылықтың осы мәжілісінде «Семей мембаспасы туралы» хабарлама жасап, Семей мембаспасының мүмкіндіктерін республика үшін пайдалану жөнінде шешім шығарып, Семей мембаспасының жұмысы мен Қазмембаспасының жұмысын ұштастыруды және оның орындалуы мен жүзеге асуын бақылауды өзі басқаратын бөлімнің қарамағына алуды ұсынды. Ұсыныс толық қабылданып, Семей мембаспасы республикалық маңызы бар баспаға айналды.
Мәжілісте қаралған келесі бір мәселе – «Қазақстандағы шаруалар көтерілісінің 10 жылдығын өткізу туралы» мәселе болды. Бұл мәселе бойынша да оң шешім қабылданып, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің 10 жылдығын атап өтудің жоспарын жасау үшін Ж.Мыңбаев, Т.Рысқұлов, С.Сәдуақасов, О.Жандосов, Брудный, Рязанов және Хангереевтерден тұратын комиссия құрылды. Осы комиссия жұмысының нәтижесінде 1916 жылғы көтеріліске алғаш рет орынды тарихи баға берілгені белгілі.
Т.Рысқұлов Қазақстанға келгеннен кейін көп ұзамай, 1926 жылдың 30 сәуірі – 3 мамыры аралығында өткен 5-сайланған Қазөлкекомның ІІ пленумында жергілікті кеңестердегі байлардың ықпалына соққы беру қажеттігін көрсетті. Байлар рулық және туысқандық қатынастарға сүйенгендіктен емес, қолына биліктің экономикалық тұтқасын ұстағандықтан да кеңестерде жеңіске жетеді деді Т.Рысқұлов. Ал өз кезегінде осы жағдай қазақ ауылдарының әлеуметтік-экономикалық дамуына кедергі деді. Сондықтан, байларға салынатын салық көлемін өсіріп, қазақ шаруалары мен жұмысшылар одағының нығаюына жәрдемдесу керек деген пікір білдірді.
1926 жылы 5 мамырда қызылорда қаласындағы Іскерлер клубында Баспасөз күні мерекесіне арналған салтанатты жиын өтеді. Осы жиында баяндама жасаған Т.Рысқұлов қайта құру жағдайындағы Қазақстанның даму барысына тигізетін баспасөздің рөлі мен маңызын ғана айтып қоймай, ол республикалық баспасөздің алдына нақтылы міндеттер қоя білді. 1926 ж. 13 мамыр күні өткен Қазөлкомы бюросының мәжілісінде қабылданған «қазақ баспасөзін жетілдіру жөніндегі іс-шаралардың» (Қазөлкеком Баспасөз бөлімінің жоспары – С.Ш.) осы баяндама тезистері негізінде қабылданғаны айдан-анық. «Реализовать права Отдела Печати Крайкома, как самостоятельного Отдела» [15] деп басталатын аталмыш құжаттан Т.Рысқұловтың ноқтаға басы сыймайтын қолтаңбасы мен «төртінші билік – төрге шық!» деген ұран мүлтіксіз көрініп тұрғандай әсер қалдырады. Бюро мәжілісі Т.Рысқұлов басқаратын бөлімнің жұмыс жоспарын бекітіп қана қоймай, баспасөзге бөлінетін жаңа қаржы көздерін іздестіру мен тарту бойынша да Т.Рысқұлов ұсынған шараларды бекітті.
1926 ж. 19 мамыр күні өткен Қазөлкомы хатшылығының мәжілісіне қатысқан Т.Рысқұлов «Еңбекші қазақ» газетінің жазылу ақысын 8 миллион сомға дейін көбейту туралы шешімнің шығуына ықпал жасады. Мұның барлығы оның беделі мен іскерлігін көрсететін еді [16].
Көп ұзамай, БК(б)П Қазөлкекомына БК(б)П ОК хатшысы В.Молотовтан 1926 ж. 31 мамырдағы БОАК Төралқасының қаулысымен Т.Рысқұловтың РКФСР Халкомкеңесі төрағасының орынбасары болып бекітілгені туралы хабарлама келіп жетті. «Еңбекші қазақ» газеті бұл жөнінде 8 маусым күнгі санында ресми хабар берді. Дәл осы күні өткен БК(б)П Қазөлкомы хатшылығының мәжілісінде, Т.Рысқұлов 5 мәселе бойынша хабарлама жасап, өз ұсыныстарын толық өткізіп кетті. Олар:
– Қазақ тілінде өлкелік шаруалардың жаңа газетін шығару шешілді;
– Өлкелік шаруалар газетінің редакторы болып Ж.Мыңбаевты, орынбасары етіп Ә.Байдильдинді бекітті;
– БК(б)П Қазөлкекомы Баспасөз бөлімін басқару уақытша Ә.Байдильдин мен А.В.Шверге жүктелді;
– «Еңбекші қазақ» газетінің уақытша редакторы болып О.Жандосов бекітілді;
– Қазақ тілінде ғылыми терминологияны тексеріп, оны Қазөлкекомға баяндау Баспасөз бөліміне тапсырылды [17].
Т.Рысқұлов 14 маусым күні өткен Қазөлкомы хатшылығының және 16 маусым күні өткен Қазөлкомы бюросының мәжілістеріне қатысады. 16 маусымдағы бюро мәжілісі Т.Рысқұловтың жаңа қызметке тағайындалуына орай, оны Орталыққа жіберу туралы шешім шығарды [18].
Қорытынды. Т.Рысқұловтың Қазақстандағы қызметі небәрі 2 айға ғана созылды. Осы қысқа ғана уақыттың ішінде Т.Рысқұлов Қазақстан тарихына өзінің өшпес қолтаңбасын қалдырды.
Тұрар Рысқұловтың есімі – Тұтас Түркістан идеясының баламасы іспеттес. Тұрар Рысқұловтың есімін еске алғанда оның 1918-1919 жылдардағы Түркістандағы аштықпен күресті басқарып, миллионнан астам адамды ажал аузынан арашалап алғаны; 1931-1933 жылдардағы ашаршылық кезінде И.Сталинге хат жазып, Қазақстанда аштан қырылып жатқан халқын арашалап алуды ұйымдастыруға өлшеусіз үлес қосқаны; «Түрік халықтарының Коммунистік партиясы» мен «Түрік Кеңес республикасын» құру жолындағы тарихи күресі; 1926 жылы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске дұрыс тарихи баға бергізудегі тарихи рөлі; Түріксібтің салынуын басқаруы және т.б. тарихи еңбектері көз алдымыздан тізбектеліп өтіп жатады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1 Адырбекұлы К. Алты алаштың ардақтысы: тарихи-танымдық кітап. – Алматы: «Тоғанай Т», 2018. – 240 б.; Алдажұманов Қ. Тұрар Рысқұлов: өмірі мен қызметі // Рысқұлов Т.Р. Шығармаларының толық жинағы. Полное собрание сочинений. Т.1. – Алматы: «Қазығұрт» баспасы», 2007. – 392 б. (5-27-б.); Әбілтайұлы М., Әбілдаев Н. Тұрар Рысқұлов Монғолияда. – Алматы: Қазақстан, 1994. – 84 б.; Қоңыратбаев О. Тұрар Рысқұлов: Қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметі. Түркістан кезеңі. – Алматы: Қазақстан, 1994. – 448 б.; Қоңыратбаев О.М. Тұрар Рысқұловтың өмірі мен қызметінің күндерегі. – Тараз: Жүсіп Баласағұн атындағы Түркістан өлкесінің тарихын зерттеу орталығы, тарМПИ баспасы, 2014. – 1-том (1894-1919 ж.ж.) – 2014. – 2016 б.; Қоңыратбаев О.М. Тұрар Рысқұловтың өмірі мен қызметінің қысқаша очеркі // Түркістан жинағы = Туркестанский сборник. Ғылыми мақалалар мен очерктер жинағы. 2 том. / Жалпы ред. басқ.: т.ғ.д., проф. Д.П.Қожасжарова; Ғылыми ред.: т.ғ.к. О.М.Қоңыратбаев. – Тараз: Жүсіп Баласағұн атындағы Түркістан өлкесінің тарихын зерттеу орталығы, ТарМПИ баспасы, 2015. – 235 б. (30-64-б.).; Қоңыратбаев О.М., Жүнісбаев А.Ә. Мұсылман Бюросы – егемендік идеясының жаршысы (1919-1920 жылдар). – Алматы: ИП «Уатханов» баспасы, 2011. – 246 б. (84-б.).; Сәбден О., Жәпек М.С. Тұрар Рысқұлов публицистикасындағы экономикалық көзқарастары / О.Сәбденнің ғылыми редакциялауымен. – Алматы: Экономика институты ҒКБҒМ, 2014. – 356 б.; Устинов В.М. Турар Рыскулов: (Очерки политической биографии). – Алматы: Казахстан, 1996. – 464 б.
2 Большевистское руководство. Переписка. 1912-1927. Сборник документов / Составители: А.В.Квашонкин, О.В.Хлевнюк, Л.П.Кошелева, Л.А.Роговая. – М.: РОССПЭН, 1996. – 423 с.
3. Қозыбаев М.Қ. Ғасыр тауқыметін арқалаған арыстар // Тұлғалар тұғыры / Құраст. І. Қозыбаев. – Алматы: ҚазАқпарат, 2009. – 540-б. (229-244-б.).
4 Рыскулов Т. К открытию Всекиргизского съезда // Известия (Ташкент). 1919, 25-декабря.
5 Қоңыратбаев О. Тұрар Рысқұлов: Қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметі. Түркістан кезеңі. – Алматы: Қазақстан, 1994. – 448 б.
6 Третья областная партконференция Джетысу. Стенографический отчет. – Алматы, 1923. – 88 с.
7 Т.Рысқұлов. Шығармаларының толық жинағы. Полное собрание сочинений. Т. 3. – Алматы: «Қазығұрт» баспасы, 2007. – 360 б.
8 Айдаралиев Қ. Нұрбапа Өмірзақов. – Алматы: «Қазақстан», 1993. – 72 б. (22-24-б.).
9 Устинов В.М. Турар Рыскулов: (Очерки политической биографии). – Алматы: Казахстан, 1996. – 464 б. (С. 284.).
10 ҚРПА, 141-қ.,1-т., 486-іс, 29-29-а.п.; 1039-іс, 50-50-а.п.
11 ҚРПА, 141-қ.,1-т., 486-іс, 111-п.; 1039-іс, 174-п.
12 ҚРПА, 141-қ., 1-т., 492-іс, 97-п.
13 РӘСТМА, 17-қ., 67-т., 327-іс, 145-146-п.
14 ҚРПА, 141-қ., 1-т., 492-іс, 106-а.п.
15 Сонда, 486-іс, 147-п.
16 Сонда, 492-іс, 118-п.
17 Сонда, 175-177-п.
18 ҚРПА, 141-қ., 1-т., 487-іс, 1-3-п.

Мақала

Түркиялық жастардың қазақша оқуы екі елді жақындата түседі

Published

1 month ago

April 22, 2023

Kaznews Agency

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне жыл сайын шетел азаматтары оқуға келіп жатыр. Студенттер сырттан келетін елдердің географиялық картасының ауқымы толығып келеді. Шетелден келген студенттердің басым бөлігін түрік ағайындар құрайды. Қазақстан Егемендік алғанда алғашқылардың қатарында болып біздің елімізбен халықаралық байланыс орнатуға ниеттенген мемлекет Түркия елі болған. Содан бері бұл үдеріс дамымаса, тоқтаған емес. Университетте биылғы жылы біраз Түркиялық жастар оқуға келді. Олардың арасында оқуға өте ынталы, тәртіпті Саглам Баки мен Алтунбаш Эймен де бар. Түркия елінен келген екі достың болашақ армандары – дәрігер болу. Олар еліміздегі іргелі оқу орны С. Асфендияров атындағы медицина университетінде оқып, дәрігер болғылары келеді.
Бакидің қазақ жеріне келуі бірінші рет емес. Оның әкесі- шешесі Ахмет Иссауи атындағы Қазақ-Түрік университетінің түлектері. Әкесінің ұлты- түрік, ал шешесі – қазақ қызы. Әке-шешесі қазір Түркия елінде тұрып жатыр. Бакидің нағашы әжесі Түркістан қаласында тұрады. Бірақ Баки қазақ тілін біздің университетте бастап оқыды. Оқуға алғыр Баки өз ортасына өте беделді. Факультет тарапынан ұйымдастырып тұратын шаралардың барлығына досы Эймен екеуі белсене қатысады. Биылғы жылы университетте жыл сайын болатын дәстүрлі студент жастар мен ғалымдардың ғылыми конференциясында екі дос баяндама жасады. Саглам Баки баяндамасында қазақ тілі мен түрік тілінің арасындағы ұқсастықтарды анықтап беруге тырысты, ал Эймен болса «Түркия – саяхат Отаны» деген тақырыпта баяндама жасап, көпшілік қауымға Түркия еліне демалуға барғанда қай жерлерді таңдауға болады және оларда қызмет көрсету сапасы, бағасы туралы ақпараттар беріп өтті. Баяндамалары өте қызық болды.
Баки мен Эймен университетте ұйымдастырылған концерттерде өз өнерлерін көрсетіп тұрады. Олар оқу жылының бірінші семестрінің соңында факультетімізде өткен концертте Абайдың «Көзімнің қарасын әнін» топтағы студенттермен қосыла орындады. Бос уақыттарында қазақ елін жақсырақ тануға жандары құштар олар еліміздегі мұражайларға, әртүрлі мәдени шараларға жиі барып тұрады. Соның нәтижесінде олар қазір қазақша өте жақсы сөйлейді.
Олар тілді тек жалаң грамматиканы жаттап оқуға қарағанда өздері тұрып жатқан елдің мәдени өміріне, күнделікті тұрмысына етене араласа жүріп оқудың пайдасы анағұрлым зор екендігін дәлелдеп келеді. Қазір Баки мен Эймен көп қазақ достар тапты, олармен болашақта да достық қарым-қатынастарын дамытуды ойлап жүр.
Түркиялық екі талапты студенттің оқуда көп жетістіктерге жетіп, болашақта мықты дәрігерлер болуларына тілектеспіз. Олардың болашақта Қазақ елі мен Түркия арасында тәжірибе алмасуға, медицина саласында әріптестік орнатуға өз үлестерін қосады деген сеніміміз де бар. Лайым солай болсын!

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Шетелдіктердің тілдік және жалпы білім беру кафедрасының
аға оқытушылары
Г.Ә. Машинбаева, Р.И. Дүйсенбаева