Connect with us

Моңғолияда

Әділдік және тәуелсіз баспасөз

Published

on

Өткен 30 жыл ішінде қоғамдық құндылықтар түбірімен өзгеріп, әділдік туралы азаматтар мен қоғамдық пікір жаңарды. Бүгіндері елімізде 500-дей бұқаралық ақпарат құралы іс қызмет атқарып, 3 миллион халық өкілдері олар арқылы көзқарастарын білдіріп, пікірін жеткізуде. Бұлардың 300 шамасы жергілікті жерде хабар тарататын болса, тек қана Улаанбаатарда 70-тей телеарна жұмысын жүргізуде. Бұл біздің ой санамыз бен өмірімізде үлкен мүмкіндіктерге жол ашып отыр.

Жаңадан пайда болған ақпараттық технологиялар нәтижесінде адамдар қалалық және далалық деп бөлінбей, қайда болса да уақытқа бағынышты емес кеңістікте жаңа қарым-қатынас жасау үлгісіне ауысты. Еркін ойлау, пікір алуандығы мен жариялылықты қамтамасыз еткен осы тарихи үдерістер көптеген кедергілерді еңсеріп, 4 сатылай даму арқылы бүгінге жетті деген қорытынды жасауға болады.

Бірінші кезең- мемлекет қармағындағы дәуір. Бұл уақыт 1990-1998 жылдарды қамтиды. Мемлекет төңірегіне шоғырланған саяси жүйе қалыптасқанына байланысты биліктің орталық баспасөз саласындағы саясаты осы кезде үстемдік құрып, құқықтық мемлекетке қатыстының барлығы  әділдікпен салыстыра насихатталды. Қоғам үшін, ұжым үшін деген дәстүрлі ұғым «не ексең, соны орасың» деген либералдық көзқарасқа ауысты.

Екінші кезең – сары басылымдар дәуірі. Оған 1998-2008 жылдары жатқызылады. Баспасөз бостандығы туралы заң күшіне енгеннен бастап, оған қойылатын цензура жойылып, мемлекет қармағындағы бұқаралық ақпарат құралдары таратылды. Жеке меншік және қоғамдық статустағы ақпарат құралдары көптеп құрылып, бей-берекетсіздік орын алып, ақпарат кеңістігінде бейпіл сөздер мен берекесіз әрекеттерді насихаттайтын «сары басылым» артықшылыққа ие болды. Бұл кезде баспасөз бостандығы дегенді азаматтар нені болса да жариялап тарататын бостандықтың бір түрі деп түсінді. Әлеумет психологиясы жақсы мен жаманның шегіне жетіп, көңіл қалауына орын беріле бастады.

Үшінші кезең-электрондық ақпарат дәуірі. 2008-2017 жылдар аралығын қамтитын тәуелсіз баспасөзді қалыптастыру кезеңі қарқынды дамумен қатар сандық технологиялар дамып, адамдардың назары электрондық ақпарат құралдарына ауысып, байланыстың жаңа сапалық дәуірі келді. Соңғы 6 жылда ғаламторлық баспасөз ақпарат құралдардың саны 2-3 есеге артты. Қоғамда азаматтардың сөзін жеткізу құқығы, пікір алуандығы, жариялылық дамумен қатар қоғамдық наразылық электрондық ақпарат ағымы арқылы ақтарыла бастады. Ғаламтор кеңістігінде пікір жазу арқылы біреулерді қаралау, ашу ызасын тудыру, барлығын жоққа шығару қатарлылар басымдыққа ие болып, әділдікті жоққа шығару осы кездің ерекше бір белгісіне айналды.

Төртінші кезең – дербес тәуелсіз баспасөз ақпарат құралдарының қалыптасу дәуірі. Бұл құбылыс 2017 жылдан бастап қарқын алып, ақпарат құралдары кәсіптік әдепті ұстанып, жауапкершілікті журналистиканы қалыптастыру ынтасы артып, ақпараттық кеңістікте өз орнын алды. Қоғамды демократияландырып жаңарту кезеңінде жалған ақпарат азаматтарды адастырып, қоғамға нұқсан келтіретін шегіне жетіп, біртіндеп табиғи заңдылық бойынша адамдар әділдікті іздей бастады. Соңғы кездері әлеуметтік желідегі қысым көрсету, кепілдікке алу, алдап соғу, алаяқтық қатарлы қылмыстар құрықталып, ұсталып жатқандықтан ондай қылмыстар азайды. Журналистер, ақпарат құралдары, кәсіптік ұйымдар әдепті журналистиканы дамыту бағытында нақты қадамдар жасап, нәтижеге жете бастады. Елімізде баспасөз кеңесі, әдеп комитеті құрылып, олар ұйымдасқан түрде  қадамдар жасай бастады. Жауапкершілікті этикалық журналистика пәрмен алып, жеке дара даму жолына түсті.

Құқықтық орта және оның әсері

Әділетті қоғам құру бұл мемлекеттің ең басты міндеті. Оны мемлекет заң арқылы жүзеге асыра алады. Ал, көпшілікті ағарту мен қоғамда әділдіктің қалыптасуына бұқаралық ақпарат құралдары ерекше әсер етеді. Бұл бағытта мемлекет пен ақпарат құралдарының мүддесі бір арнаға тоғысады. Баспасөз бостандығы туралы заңдағы «мемлекеттік мекеме өз қарамағында бұқаралық ақпарат құралын ұстауға тыйым салынады», сондай-ақ «мемлекеттен бұқаралық ақпарат құралдарының мазмұнына бақылау цензура қоймайды» деп көрсетілуі ақпарат құралдарының дербес, тәуелсіз болу жағдайын қамтамасыз еткені болмаса, мұнда бірлесіп жұмыстауға тыйым салынған бап жоқ. Бұл  «Төртінші билік» деп аталатын ақпарат құралдары қоғамдық тұрақтылықты қалыптастыруда билікпен бірлесе жұмыстаудың мүмкіндіктері бар екенін көрсетеді.

Саяси орта және оның әсері

Саясаткерлер әділдікті өз көзқарастарына сәйкес бағалап келеді. Адамдар да біркелкі емес, әркім өзінің дарыны, қабілеті, сыртқы бейнесі, қызықтайтын дүниесі сияқты белгілерімен бір-бірінен айырмашылықта болады. Олардың барлығына бірдей мүмкіндік жасалғанда ғана әділдік үстемдік құрады. Бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған материалдардың мазмұнына қарағанда әдеп мәселесін қозғаған барлық материалдың 90 пайызында саясаткерлердің этикасының жоқтығы мен мүдде қайшылығы сөз етілген. Бұқаралық ақпарат құралдарында таратылған лауазым иесі туралы теріс пікірдегі ақпарат жоққа шығарылмайды, түсінік берілмейді. Тек санаулы жағдайда ғана мәселесінің мәнісі жайлы ақпарат таратылып жатады. Мемлекеттік саяси қызметкерлер немесе мемлекеттік Ұлы Құрыл мүшелері, барлық сатылы әкімдер, АӨХ-ның шығарған қайшылықтары мен кемшіліктері жайлы мақалалар көптеп шықса да, мемлекеттік мекеме мен  саяси партиялар жұмған  аузын ашпайды.  Мәселеге назар аударып, баға беру,  оны жоққа шығарып, қайшылықты арылтқаны жөнінде мәлімет беру мәдениеті біздің елімізде әлі қалыптасқан жоқ. Ықпалды ақпарат құралдарын саясаткерлер жанама түрде ықпалына кіргізіп, меншіктену күшейіп барады. Ақпарат құралының компанияға немесе жеке адамға қатыстылығы жайында мемлекеттік тіркеуден таба алмағандықтан бұлардың иелері есімі ашық емес. Олардың меншік иесі құпия болып, бір қол астына шоғырлануы редакциялық цензураны өршітіп, баспасөз бостандығын жоққа шығарып, ақпараттың сапасына кері әсер етуде. Сондықтан қандай бір қайшылыққа жауапкершілік жүктетіп, оны көпшілікке жария етіп, ашыққа шығаруды қалыптастырған жөн. Халықтың үміт отын үнемі жандандыратын әділдік туралы түсінікте кішкентай мәселе деген болмайды. Азаматтардың нанымы мен сенімін құрметтей алмайтын мемлекет пен саяси күш жайлы қанша жақсы сөздер айтсаң да қажеті шамалы. Ондай институт ұзаққа бармайды. Халықтың әділдікке деген сенімін оятып, оған ие болу саяси партиялардың басты құралы болуға тиіс. Халықтың сенімін тек ғана әділдік оята алады.

Журналистер этикасы және өзін өзі реттеу

Журналистер кәсіптік әдеп ұстанымына бағынатын болса да, оларға деген қысым күшті екені зерттеулерден анықталды. Глоб Интернэшнл орталығы жасаған зерттеулерге қарағанда өткен бір жылда 140 журналист,  бұқаралық ақпарат құралына қатысты 182 оқиға тіркелген. Олардың кейбіреулері ақпарат жинау кезінде таяқ жеп, техникалық құралдары бүлінген. 2017-2018 жылы шыққан қайшылықтың 14.7 пайызын бопсалау, 5 пайызын жұмыс құралына нұқсан келтіру, 60 пайызын «сотқа шағымданамын» деп қысым жасау оқиғалары иеленген. «Сіздің редакцияларыңызда жазуға тыйым салынған тақырыптар қара тізімі бар ма?» деген сұраққа сауалнамаға қатысушылардың 40 пайызы «солай» деп жауап берген. Сондықтан да тапсырыспен жазылатын ақылы мақалалар мен хабарлар көбейіп, әдептілік құндылықтарына нұқсан келуде. Осының барлығын реттейтін заң өте қажет. «Барлығына да бірдей мүмкіндік берілген жағдайда ғана әділдік  салтанат құрады» деген ұстаным анда-санда болса да айтылып келеді. Бұл дегеніміз ақпаратты ешбір қоспасыз, нақты оқиғаны сол күйінде уақытын ұттырмай жедел жеткізу, сол оқиға жайлы азаматтар өздері қорытындысын жасайтындай көпшілікке мүмкіндік тудыру деген сөз. Еркін, дербес ақпарат құралдарының дамуына экономикалық, құқықтық орта жасалмаса да, біздің журналистер өздері ұсыныс көтеріп, оны қолға ала бастауы ең үлкен жетістік.

МҰХ-ның төрағасы кеңесшісі, Ғылым Академиясының философия институты,  заң бөлімі меңгерушісі , профессор Д.Батмөнх

Аударған Сәбет Насырұлы

Моңғолияда

Мемлекеттік Ұлы Хурал төрағасы Г.Занданшатардың Наурыз мейрамымен құттықтауы

Published

on

21 наурыз, KAZNEWS. Көктеммен қауышып, жаңа жылды қарсы алатын мереке – Наурыз мейрамымен барша қазақ халқын Мемлекеттің Ұлы Хурал және өз атымнан шын жүректен құттықтаймын.

Ассалаумағалейкум!

Наурыз мерекесінің тарихы тереңде. Тіптен күллі адамзат сауат ашпай тұрып-ақ наурыз мейрамын ұлықтап, атап өтетін болғаны жайлы тарихи деректер кездеседі. Сондықтан 2009 жылы Наурыз мейрамы адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасы тізіміне тіркелсе, 2010 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеяның 64-сессиясында халықаралық мейрам ретінде жарияланды. Бұл наурыз мейрамы бүкіл адамзаттың ұлы мәдени мұрасы екенін растайды.

Әлемнің 40-тан астам елінде 400 миллионнан астам адам тойлайтын бұл мереке татулық, ынтымақ, әдет-ғұрып пен тәлім-тәрбиелік маңызы зор, ұлттық мәдениеттің маңызды рәсімі болып табылады. Зерттеушілер Моңғолия қазақтары дүние жүзі қазақтары арасында өзінің тілін, мәдениетін, әдет-ғұрпын тұмса, таза күйінде сақтап қалғанын бір ауыздан құптауда. Сондықтан Моңғолия Үкіметі бұл күнді қазақ халқының мұрасын сақтап, қорғау, тарату, насихаттау, қастерлеу, еңбегін бағалау және даму мақсаттарын айқындау мағынасында атап өтуде.

Біз қазақ халқының ұлттық мәдениет, тарих, салт-дәстүрін қастерлеп сақтап, өз тарихын жасап, аймақ пен жергілікті өлкеде ғана емес отанымыздың атын әлемге танытқан мемлекет және қоғам қайраткерлері, өнер мен мәдениет майталмандары, еңбек ерлері, ғалымдарын әрдайым мақтан тұтамыз.

Баршаңыздың ана тілінде білім алу, қарым-қатынас жасау, ақпарат алмасу, дінді ұстану және шеттетпеу құқықтарыңызды қамтамасыз ету, Баян-Өлгий аймағының қоғамы мен экономикасын дамыту, халықтың жақсы өмір сүруіне жағдай жасау бағыттарында құқықтық ортаны одан әрмен жетілдіріп, саяси шешімдер қабылдап, жүзеге асыру мәселесі жоғары заң шығарушы орган – Мемлекеттік Ұлы Хуралдың үнемі назарында болды және бұл дәстүрлі саясат алдағы уақытта да жалғасын табады.

Құрметті, қазақ халқы!

Парсы тілінде Наурыз «Жаңа күн» деген мағынаны білдіреді. Наурызды «Күн мейрамы» деп те атайды. Ендеше, әрбір жаңа күннің алтын шуағы жарылқап, жаңа табыс, жаңа бақыт, жаңа ырыс пен құт әкелсін. Наурыз мейрамын ақжарма ақ батамен, аспа-төк ас-тағаммен қарсы алыңыздар!

Наурыз мейрамы құтты болсын!

Құрметпен,

МЕМЛЕКЕТТІК ҰЛЫ ХУРАЛ ТӨРАҒАСЫ ГОМБОЖАВЫН ЗАНДАНШАТАР

Continue Reading

Моңғолияда

Парламент мүшесі Бейсен Бұланұлының Наурыз мейрамымен құттықтауы

Published

on

21 наурыз, KAZNEWS. Құрметті ағайындар! Ұлыстың ұлы күні – Әз-Наурыз мейрамымен баршаңызды құттықтаймын!

Әз-Наурыз – қыстың ызғары қайтып, көктемнің шуағы төгілетін, күн мен түн теңеліп, жер ананың бауыры жібіген, бес түлік төлдеп, ақ шыққан, көк көрінген жайма-шуақты күнге сәйкес келетін түркі халықтарының ежелден бері тойлап келе жатқан ұлық мерекесі.

Әз-Наурыз – әрбір жаңашылдық пен жаңарудың жаршысы. Сондықтан халқымыз Әз-Наурызды қашанда кең пейіл, ізгі ниет және ақ жарма тілекпен қарсы алған.

Әр шаңыраққа амандық пен шаттық, бақыт пен байлық тілеймін. Ұлыс оң, ақ мол болсын!

Құрметпен,  Мемлекеттік Ұлы Хурал мүшесі Бейсен Бұланұлы

Continue Reading

Моңғолияда

Шынай Рахметұлына «Халық жазушысы» атағы берілді

Published

on

21 наурыз, KAZNEWS. Моңғолия Президенті Ухнаагийн Хүрэлсүх Баян-Өлгий аймағына жұмыс сапарымен келді. Жұмыс сапары аясында Ұлыстың ұлы күні Наурыз мейрамына орай Моңғолия Президенті Ухнаагийн Хүрэлсүх жарлық шығарып бірқатар азаматтарға мемлекеттік жоғарғы атақ, орден, медаль табыстады. 

Моңғолия Президенті Ухнаагийн Хүрэлсүхтің жарлығы бойынша Моңғолия Мәдениетіне Еңбек сіңірген қайраткер Шынай Рахметұлына бұқаралық ақпарат құралдарды дамытуға және әдебиет саласына қосқан құнды үлесі үшін «Халық жазушысы» атағы берілді.

«Еңбек сіңірген ұстаз» атағымен Ақкөл қалашығының ардагер ұстазы Құрметбай Базарұлы мен Өлгий қалалық 1- мектебінің аға ұстазы Қазиза Сағдолдақызы, «Еңбек сіңірген экономист» атағымен Рысжан компаниясының Қаржы бөлімінің басшысы қызметін атқарған Қажекбер Нуриұлы мен Ақкөл қалашығы Цагааннуур компаниясының Басқарма кеңесінің басшысы қызметін атқарған Жанпейіс Мөнгөлұлы, «Еңбек сіңірген малшы» атағымен Алтанцөгц сұмындық Сыдық Сырақбайұлы, «Еңбек сіңірген дәрігер» атағымен Астма клиникалық ауруханасының кеңесші дәрігері Қуатхан Шәріпұлы қатарлы азаматтар марапатталды.

Шынай Рахметұлы Моңғолия және Халықаралық Жазушылар Одағының мүшесі ақын, жазушы, аудармашы, этнограф жұрналист.

Шынай Рахметұлы аймақтық газет, радио, журналда 25 жыл, Моңғолияның орталық газет, радио, хабар агенттігінде 25 жыл қызмет атқарған.

Поэзиялық, прозалық оншақты кітабы қазақ, моңғол тілінде басылып шыққан: «Иман», «Ікей батыр», «Аяулы» т.б. он поэма, жүз өлең, «Жаналқым», «Дариға», «Дүрия» т.б. он повесть, жүз әңгіме, «Жар тілегі», «Бүркіт», «Кесік қол келіншек» т.б. он драма, тарих, шежіре, тектаным кітаптары шыққан.

«Гэсэр» хикаясы, Мемлекеттік әнұран; Көрнекті моңғол қаламгері Д.Нацагдорж, Ц.Дамдинсүрэн, Б.Явуухулан, Д.Пүрэвдорж, Д.Мягмар, Ч.Лодойдамба, Б.Бааст, П.Бадарч, Ш.Сүрэнжав, Д.Нямаа, С.Эрдэнэ, Д.Маам, Б.Лхагвасүрэн, Д.Цоодол, Ш.Дулмаа, Р.Чойномдардың өлең, дастан, повесть, пьесаларын; Зян Рунның «Бөрі кие», Инүэ Ясушидың «Көкжал», М.Пүрэвмааның «Періштелер» романдары, С.Нарангэрэлдің «Шыңғыс хан, Моңғолдар» кітабын қазақшаға аударды.

М.Әуезовтың «Көксерек», «Қаралы сұлу» І.Есенберлиннің «Қаһар», О.Бөкеевтің «Көк тайынша», К.Сегізбаевтың «Ақша», Ү.Ақыттың «Далайлу ғахылия» туындыларын, Ә.Марғұланның І томын, исламдық алты кітапты моңғолшаға аударған. Моңғолияға еңбегі сіңген мәдениет қайраткері, Моңғолия және Қазақстан Республикасының мәдениет үздігі атанған.

Continue Reading

Моңғолияда

Президент Түркияға барған құтқарушыларды марапаттады

Published

on

17 наурыз, KAZNEWS. Мемлекет басшысы Ухнаагийн Хүрэлсүх Түркиядағы Төтенше жағдай кезінде құтқару жұмыстарына қатысып, көрсеткен ерлігі үшін құтқарушыларды арнайы медальмен марапаттады, бұл туралы KazNews тілшісі Моңғолия Президентінің баспасөз қызметіне сілтеме жасап хабарлайды.

Үкімет жүктеген міндеттерді абыроймен және жоғары кәсіби деңгейде орындаған құтқару жасағының 35 қызмметкерін «Әділет», «Әскери құрмет» және «Бейбітшілік үшін» медальдарымен марапаттады. 

Continue Reading
Advertisement

Бізге жазылыңыз

Сөзге тиек

Дерек2 weeks ago

Таба аласыз ба? Моңғолияда ілбіс суретке түсіп қалды

Ұлыбританиялық DailyMail басылымы америкалық фотограф Макса Воның суретін жариялады. Суретте Алтай тауларының тау-тасты шатқалында сирек кездесетін ілбіс түсірілген. Ерекше ілбісті...

Дерек3 months ago

1903-2023 жыл аралығындағы қоян жылында есте қалған оқиғалар

06 қаңтар, KAZNEWS. Қоян жылы– барыс жылынан соң, ұлу жылынан бұрын келетін мүшел есебінің төртінші жылы. Қоян қазақтың шаруашылық тарихында...

Дерек3 months ago

Жылдың үздік 10 оқиғасы – KAZNEWS

24 желтоқсан. KAZNEWS ақпараттық агенттігі жыл сайын «Жылдың үздік 10 оқиғасын» анықтауды дәстүрге айналдырған. Агенттіктің көзқарасы бойынша 2022 жылдың үздік...

Дерек4 months ago

Тұрды Төлекенұлы туралы деректі фильм жарыққа шықты

04 желтоқсан, KAZNEWS. Көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, Қобда беті қазақтары (Монғолия) арасынан мемлекеттік лауазым атқарған алғашқы қайраткерлердің бірі Тұрды...

Дерек4 months ago

“Бүркіт” поэмасы һәм Ақтан Бабиұлы туралы 10 дерек

22 қараша, KAZNEWS. “Бүркіт” поэмасы һәм ақын жазушы, Моңғолия өнеріне еңбегі сіңген қайраткер Ақтан Бабиұлына байланысты 10 деректі назарларыңызға ұсынамыз....

Дерек6 months ago

Қоғам қайраткері Жеңісхан Дүзелбайұлы туралы деректі фильм һәм 10 дерек

05 қазан, KAZNEWS. Мемлекет және қоғам қайраткері, халқының адал перзенті, Моңғолияның Баян-Өлгий аймағын құруға атсалысқан қайраткерлердің бірі Жеңісхан Дүзелбайұлы туралы...

Дерек6 months ago

Баян-Өлгий аймағынан 8 түлек «Жолдау-2100» стипендиясының иегері атанды

19 қыркүйек, KAZNEWS. Баян-Өлгий аймағынан 8 түлек Моңғолия Президентінің «Жолдау-2100» стипендиясының иегері атанды. Бұл туралы Kaznews.mn Моңғолия Президентінің Баспасөз қызметіне...

Дерек6 months ago

Топ-10 Моңғолияның белгілі актерлері

14 қыркүйек, KAZNEWS. Моңғолияның ұлттық кино өндірісі қарқынды дамып келеді. Казньюс ақпарат агенттігінің көзқарасы бойынша осы саладағы үздік деген он...

Басты назарда