Connect with us

Дерек

Ахмет Байтұрсынұлы туралы 20 дерек

Published

on

Ұлттың рухани көсемі Ахмет Байтұрсынұлының 150 жылдығына орай өмірінің ең өзекті кезеңдерінен 20 дерек ұсынамыз.

1. Ахмет Байтұрсынұлының нақты туған күні көп уақыт бойы белгісіз болған. 2017 жылы қараша айында қазақ ағартушысы, ғалым Ахмет Байтұрсынұлының туған күні Қазақстан Республикасының елдерінің тілдері күні болып жарияланды. Оған түсіндірме берген қазақ әліппесін латиницаға әзірлеуші Ербол Тілешев: «Ахмет Байтұрсынұлы 1873 жылы 29 қыркүйекте дүниеге келген деген мәлімет болған, алайда кейін мен Тілдерді дамыту басқармасында қызмет істегенімде Ахметтің қолжазбасы бар үш құжат табылған. Олардың ішінде «5 қыркүйекте дүниеге келдім» деген сөзі бар екен. Сондықтан осындай шешім қабылданды» дейді.

2. Ахмет 13 жасқа толғаннан кейін олардың ауылына полковник Яковлев жетекшілігімен полиция қызметкерлері келіп аласат салған. Ахметтің әкесі Шошақұлы Байтұрсын мен Ахметтің үш ағасы қорлыққа шыдамай полковникті ұрып-соққан. Осы әрекеттері үшін олар Сібірге 15 жылға айдалған.

3. Қостанай уезінде қызмет істеп жатқан кезінде Ахмет Аманқарағай орман шаруашылығының бастығының (кей деректерде қатардағы орманшының делінеді) үйінде тұрып соның қызы Александра Ивановнаны сүйген.

4. Александра Ивановна 1878 жылы Челябинск ауданында дүниеге келген. Әулиекөл ауылында орыс-қазақ мектебінде мұғалім болып істеген кезінде Ахмет Байтұрсынұлымен танысады.

5. Жастар некелерін Троицкте жастар мұсылман дәстүрімен қиған. Атақты дін қызметкері Зейнолла-ишан алдында Ахмет Александраны татар қызы қызы ретінде Бадрисафа Мұхаммедсадыққызы Байтұрсынова деп жазып алған. Сөйтіп, Ахмет әйелін 2-3 айға мешітте мұсылман әдет-ғұрыптарын үйрену үшін қалдырған. Бадрисафа шариғатты дереу игеріп алып, өмірінің соңына дейін мұсылман ерлі-зайыпты болған.

6. Ахмет Байтұрсынұлы 1905 жылғы «Қарқаралы петицияның» авторларының бірі болған. Сол петиция қазақтардың жерін экспроприациялануын доғаруды, ауғандардын легін аялдатуды және де ұлттық земстволардың құруын декларациялады.

7. 1912 жылы Ахмет Байтұрсынұлы қазақ жазбасын қайта құрастырған. Ол қазақ тілінде қолданылмайтын арап әріптерін қолданудан шығарып, қазақ тіліне жаңадан тән, ерекше әріптерді қосқан. «Жаңа емле» атты жаңа әліппені қазірде Қытай, Ауғанистан, Ресей, Ирандағы қазақтар пайдаланады.

8. Ахмет Байтұрсынұлы «Қазақ» газетінің бірінші редакторы болған. Басылымның үш мыңнан аса жазылмандары болған, оны қазақ даласында, Қытайда және Ресейде оқыған. Сол газеттің беттерінде Байтұрсынұлы өзінің пікірлестерімен қазақ тілінің дамуының мәселелерін көтеріп, халықты бірлікке және саяси күреске шақырған.

9. Ахмет Байтұрсынұлы 1917 жылғы революциялар толқынында қазақтың ұлттық мүддесін көздеген Алаш қайраткерлерін тобының басынды тұрды, зиялылар қауымының рухани көсеміне айналды. Ол Әлихан Бөкейхан және Міржақып Дулатұлы секілді айнымас серіктерімен бірге қазақ халқының еркіндігі жолында тайсалмайтын ұлы күреске түсті.

10. Ахмет өзін ақын және мысал жазушы ретінде байқап көретін. Мысалы, ол Эзоп, Лафонтен, Крыловтың мысалдарының классикалық сюжеттерін негізге алып, оған ұлттық ерекшеліктерін қосып Ресейдің отарлаушылық саясатын, биліктің озбырлығын әйгілейтін біртума шығармаларды жарыққа шығарған.

11. Торғайдың тұрғыны Жүсіпбек Салықов Ахмет Байтұрсынұлы туралы осындай әңгіме айтып берген: «1923 жылы Ахметпен Бадрисафа Орынбордан Торғайға жол жүріп бара жатқан кезде олар Құмкөл деген жерде жергілікті дін адамдардың басшысы хазірет Нәуен Нұртазиннің үйінде тоқтаған. Қазір сол жерді Жангелді ауданының Шиелі ауылы деп білесіздер. Жас айырмашылығына қарамастан (хазірет Ахметтен бірнеше жас үлкен болатын) екеуі жақын дос болып бір-біріне қалжың айтатын.

12. «Мен 9 жасымда жетім қалып Ахметтің туған ағасында мал баққанмын. 1926 жылы Қали аға қайтыс болған. Бір жылдық асқа Ахмет аға мен Бадрисафа келген. Мен қотыр ауруынан азап шегіп, аш және алба-жұлба жетіммін. Ел менің қасымда тұрудан аулақ болған, мені айналып өтетін. Мені құтқарған – Ахмет аға. Ол мені алып, Бадрисафаға тапсырған. Бадрисафа өз қолыммен мені емдеп, өлімнен құтқарған. Ахмет ағаның және оның әйелі Бадрисафаның бекзаттығын мен ешқашан ұмытпаймын» деп Ахметтің туысқаны Аубек Сатыбалдыұлы дерек айтады.

13. Байтұрсынұлымен туыс қарым-қатынаста болғандықтан Ахметтің асыранды қызы әке-шешесімен шамамен 4 жыл (1929-1933) жер аударылды, ал кейіннен балалар үйіне түсті.

14. Ахмет Байтұрсынұлының тек қана асырынды балалары болғаны бәрімізге белгілі. Ресми дереккөздерде үш есім ғана сақталып қалған, олар – Аумат, Қазихан және Шолпан. Үшеуіде ағартушының үйінде тәрбиеленген іні-қарындастары. Бірақ оның тағы да бір түп-тегі Ахмет Байтұрсынұлының уақытында және де оның өлімінен кейін көптеген жылдар бойы жасырынған асырымды баласы болған – Самырат Кәкішев. Мұндай құпиялылығы оңай түсіндіруге болады: Самырат Байтұрсын әулетінің шаңырақ иесі болғандықтан оның өмірін сақтау бүкіл әулеттің басты мақсаты болған. Бір жолы, Байтұрсынұлыны тұтқандағаннан кейін Самырат тұрған ауылға әскер келген. Олар ұрпақ жалғастырушы ұл-балаларды іздеген екен. Сол кезде бір әйел Самыратты үлкен қазанмен жабып, баланың өмірін аман сақтап қалды.

15. Ахмет Байтұрсынұлының замандасы Нұрзипа Амирова сөзіне сенсек, 1937 жылы Бадрисафа Қостанайда болған. Содан соң Бадрисафаны Қостанайда екінші рет Ұлы Отан соғысы уақытында көрген адамдар бар. Сол уақытта Бадрисафа өз жасынан артық өмір сүріп қойғандығы, өзінің сұлулығынан еш нәрсе қалмағанын және де денсаулығына зиян келгенін Нұрзипа Амирова баяндаған.

16. Қостанай өлкетанушылар Байтұрсынұлының жесірімен ары қарай не болғанын нақты білмейді, алайда олардың басты екі нұсқасы бар. Біріншісі Бадрисафа Қостанай ауданының Александровка ауылында емделіп, сол жақта қалғаны туралы мәлімдейді, ал екіншісі, ақсақал Есімхан Тұрлыбеков айтқанындай, 1947 жылы шамамен қараша айында Мендіқара ауданының Қасқат ауылында тұрғанын мәлімдейді. Көрсетілген жылы сол ауылда Александра атты орыс әйел пайда болғанын және де оны жетектеген біздің жерлесіміз Ахмет Байтұрсынұлыны жеке танитын Қасым Тоғызақов болғанын мәлімдейді.

17. Ел арасында, республика, тіпті түркі тілдес мемлекеттер арасында беделі зор болған Ахмет Байтұрсынұлы секілді ұлы тұлғаға советтік билік кешірім жасады. Үлкен басшылық қызметке тағайындады, ол Қазақ АССР Білім комиссариатының төрағасы қызметін атқарды.

18. 1929 жылы маусым айында КСРО ІІХК Ахметтің саяси қызметін алдына келтіріп Қызылорданың түрмесіне Міржақып Дулатовпен бірге қамады. Кейіннен ол Архангельск облысына жіберілсе, оның әйелі Бадрисафа ханым мен қызы Шолпан Том облысына жіберілген. Уақыт өте келе шешесімен қызының жолын бөліп жіберген: Шолпанды Том қаласында қалдырса, шешесі Батыс Сібірдегі Жуково ауылында ағаш құлатуға жіберілген.

19. 1934 жылы Халықаралық Қызыл крест өтінішхаты нәтижесінде Ахмет Байтұрсынұлы Алматыға оралуға жанұясымен қосылуға мүмкіндік алады. Нашар денсаулық, саяси сенімсіз болғандықтан жұмысқа орналасуға мүмкіндігі азайды, мұндай ауыр мұқтаждық Ахметтің соңғы жылдарын қапаландырды. Орталық мұражайдың бақылаушысы, билет тексерушісі, туберкулез диспансерінің санитары болып жұмыс істеп, елге танымды, ел құрмет тұтатын, бірақ билікті қорқытатын адам болғандықтан ол қайта-қайта жұмыс орындарынан қуылатын.

20. Кезекті азғырудан кейін 1937 жылы 8 қазанда жаңадан тұтқынға алынды да, бірнеше айға созылған тергеуден соң, 1938 жылы ақпайн айында атылды. Қамауда тергеушілердің сұрақтарына былай жауап берген: «Менің арманым – мүмкіншілігінше қазақ халқының дәулеттілігін, мәдениетін жоғары деңгейге көтеру. Ол ізгі іс енді ғана басын алып тұрғандықтан мен басымды тек қана менің тілегімді қанағаттандыратын билікке иемін».

Аян ӘДЕН

© e-history.kz

Дерек

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-саммиті аясында 12 құжаттарқа қол қойылды

Published

on

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-саммиті аясында 12 құжаттарқа қол қойылды, деп хабарлайды qazradio.fm Ақорданың баспасөз қызметіне сілтеме жасап.

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-шы саммиті аясында қол қойылған құжаттар тізімі:

1. Астана Актісі;

2. Түркі мемлекеттері ұйымы 10-шы саммитінің декларациясы;

3. Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёевті «Түркі әлемінің ең жоғарғы орденімен» марапаттау туралы мемлекеттер басшыларының шешімі;

4. Түркі әлемінің қаржы орталықтары мәртебесін беру туралы мемлекеттер басшыларының шешімі;

5. Түркі ынтымақтастығы ұйымдарының жаңа туларын қабылдау туралы шешім;

6. Тағайындаулар туралы мемлекеттер басшыларының шешімі;

7. Экономикалық ынтымақтастық ұйымына Түркі мемлекеттері ұйымының байқаушы мәртебесін беру туралы шешім;

8. 6 ақпан – Табиғи апаттар құрбандарын еске алу және Түркі мемлекеттері ұйымының ынтымақтастығы күні деп бекіту туралы шешім;

9. Түркі мемлекеттері ұйымы Хатшылығының бюджетін басқару ережесі туралы шешім;

10. «Түркі мемлекеттері ұйымы Тұрақты өкілдері жөніндегі ережені» әзірлеу туралы шешім;

11. Түркі мемлекеттері ұйымына мүше мемлекеттердің тиісті мекемелері арасындағы метрология саласындағы ынтымақтастық туралы хаттама;

12. Түркі мемлекеттері ұйымының 2023-2027 жылдарға арналған көлік байланысы бағдарламасын іске асыру жөніндегі бірлескен іс-шаралар жоспары (жол картасы).

Continue Reading

Дерек

Айдағы Үндістанның станциясы «ұйқы» режиміне көшеді

Published

on

05 қыркүйек, KAZNEWS. Айдың бетінде күн батып, түн басталған кезде Үндістанның қондырғыш станциясы мен өздігінен жүретін станциялары «ұйқы» режиміне көшеді.

Үндістанның Ғарышты зерттеу ұйымы (ISRO) ай бетіндегі күн батып, түн басталғаннан кейін, станциялары шамамен 22 қыркүйекте қайта жұмыс істей бастайды деп хабарлады.

Жоғарыда аталған станциялардың батареялары күн сәулесімен қуатталады.

Айдағы бір тәулік төрт аптадан астам уақытты құрайды. 

23 тамызда Үндістанның «Чандрайан-3» станциясы «Викрам» қондырғышын айға сәтті қондырған.

Викрам станциясының корпусына бекітілген Прагяан өздігінен жүретін станциясы ай бетінде жұмыс істей бастады.

Continue Reading

Дерек

Кристиан Бэйл батыс Моңғолияға саяхаттады. #Бэтмэн😀

Published

on

24 шілде, KAZNEWS. Жоғарғы суреттегі азамат әйгілі актер Кристиан Бэйл. Ол шілде айында батыс Моңғолияда саяхаттап, көшпенділердің салт дәстүрімен танысып қайтты.

Сонымен Кристиан Бэйл деген кім?

Кристиан Чарльз Филип Бэйл (ағылш. Christian Charles Philip Bale; 30 қаңтар 1974, Пембрукшир, Уэльс, Ұлыбритания) — ағылшын актері. Алғашқы кинокарьерасын тәуелсіз шағын жобалардан бастаған.

Бейл 13 жасында Стивен Спилбергтің «Күн Империясы» (1987) фильмінде ойнаған ролінде алғаш рет көрермен көзіне түсті. 2000 жылы «Америкалық Есалаң» картинасында қанішер Патрик Бэтменді сомдаған үшін кино сыншылар назарына ілікті. Ол «Машинист» (2004) киносында Тревор Резникті ойнау үшін 63 фунт салмақ тастайды, сол үшін оған актерлік шебері үшін жақсы абырой алып келеді.

Кристиан Бейл Кристофер Нолан режиссерлік еткен «Бэтмен: Бастама» (2005), «Қара сері» (2008) және «Қара сері: Жандану» (2012) трилогиясында Брюс Уэйн/Бэтменді ойнағаннан кейін көпшілікке таныла бастады. «Күрескер» (2010) биографиялық фильмінде Дикки Эклундты сомдағаны үшін Бейл сыншылардан жақсы баға алды және бірнеше марапаттарға ие болды, соның ішінде бірінші рет Екінші пландағы үздік ер ролі номинациясы бойынша Оскар және Алтын глобус сыйлықтарының иегері атанады және Екінші пландағы үздік ер ролі үшін АҚШ Гильдия киноактерлер сыйлығымен марапатталынады.

2013 жылы «Америкалық сергелдең» драмалық комедиясында ойнайды, сол үшін Бейл екінші рет Оскар номинациясына түседі және бұл номинация бірінші рет үздік ер ролі үшін еді.

Continue Reading

Дерек

Футзалдан ел біріншілігіне қатысқан футболшылардың орташа жасы – 23 де

Published

on

6 сәуір, KAZNEWS. Моңғолия Президентінің қолдауымен Дорноговь аймағының Сайншанд қаласында ұйымдастырылған футзалдан 21 аймақтар арасындағы «Ұлттық кубок-2023» ел біріншілігі аяқталды. 

Баян-Өлгий аймағының құрамасы алғаш рет 4 -ші орынға тұрақтап, 1 миллион 500 мың төгрөг ақшалай сыйлықмен марапатталды.

Казньюс ақпарат агенттігі аталмыш ел біріншілігіне қатысқан ойыншылардың орташа жасын есептеп шығарды.

Казньюс сараптамасына сүйенсек, К.Наурызғажы бапкерлік еткен футболшыларымыздың орташа жасы – 23 де.

Ең кішкенесі 16 жаста, ең үлкені 32 жаста екенін байқауға болады. 

Н.Халук 16, З.Капитрон 17, Т.Серлан, С.Ердос, М.Айболат, Е.Ақжол 21, Т.Бақыт 22, Қ.Дәуренбек, Қ.Ерқанат 23, М.Ертіс, Т.Ақжол 25, А.Айдын 26, Б.Ертіс 29, А.Тұрар 32 жаста.

Continue Reading
Advertisement

Бізге жазылыңыз

Сөзге тиек

Дерек12 months ago

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-саммиті аясында 12 құжаттарқа қол қойылды

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-саммиті аясында 12 құжаттарқа қол қойылды, деп хабарлайды qazradio.fm Ақорданың баспасөз қызметіне сілтеме жасап. Түркі мемлекеттері ұйымының...

Дерек1 year ago

Айдағы Үндістанның станциясы «ұйқы» режиміне көшеді

05 қыркүйек, KAZNEWS. Айдың бетінде күн батып, түн басталған кезде Үндістанның қондырғыш станциясы мен өздігінен жүретін станциялары «ұйқы» режиміне көшеді....

Дерек1 year ago

Кристиан Бэйл батыс Моңғолияға саяхаттады. #Бэтмэн😀

24 шілде, KAZNEWS. Жоғарғы суреттегі азамат әйгілі актер Кристиан Бэйл. Ол шілде айында батыс Моңғолияда саяхаттап, көшпенділердің салт дәстүрімен танысып...

Дерек2 years ago

Футзалдан ел біріншілігіне қатысқан футболшылардың орташа жасы – 23 де

6 сәуір, KAZNEWS. Моңғолия Президентінің қолдауымен Дорноговь аймағының Сайншанд қаласында ұйымдастырылған футзалдан 21 аймақтар арасындағы «Ұлттық кубок-2023» ел біріншілігі аяқталды. ...

Дерек2 years ago

Таба аласыз ба? Моңғолияда ілбіс суретке түсіп қалды

Ұлыбританиялық DailyMail басылымы америкалық фотограф Макса Воның суретін жариялады. Суретте Алтай тауларының тау-тасты шатқалында сирек кездесетін ілбіс түсірілген. Ерекше ілбісті...

Дерек2 years ago

1903-2023 жыл аралығындағы қоян жылында есте қалған оқиғалар

06 қаңтар, KAZNEWS. Қоян жылы– барыс жылынан соң, ұлу жылынан бұрын келетін мүшел есебінің төртінші жылы. Қоян қазақтың шаруашылық тарихында...

Дерек2 years ago

Жылдың үздік 10 оқиғасы – KAZNEWS

24 желтоқсан. KAZNEWS ақпараттық агенттігі жыл сайын «Жылдың үздік 10 оқиғасын» анықтауды дәстүрге айналдырған. Агенттіктің көзқарасы бойынша 2022 жылдың үздік...

Дерек2 years ago

Тұрды Төлекенұлы туралы деректі фильм жарыққа шықты

04 желтоқсан, KAZNEWS. Көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, Қобда беті қазақтары (Монғолия) арасынан мемлекеттік лауазым атқарған алғашқы қайраткерлердің бірі Тұрды...

Басты назарда