Connect with us

Дерек

Ауған балаларының алғысын арқалаған ана – Рая Дәріпханқызы

Published

on

4 желтоқсан, KAZNEWS. 1988 жылы мамырдың 13-інде Ауған соғысынан зардап шеккен 4-6 жастағы 27 бала, екі ұстаз Буянт-Ухаа әуежайына келіп қонған еді. Кейбірі ата-анасынан айырылып, барар жер басар тауы қалмаған олар соғыс өртінен аластатылып, МХР мен Ауғанстан елдері ынтымақтастық келісімі бойынша бейбіт елде білім алып, тәрбиеленуі үшін әкелінді. Балалар үйіне қабылданған балаларды тәрбиеші ұстаздар Рая Дәріпханқызы мен Ц.Тунгалаг екі жыл бойы жауаптанды.

Көздерін ашқаннан ауыр соғыс жағдайында өскен балалар «болатын» мен «болмайтын» деген ұғымдары жоқ, оқшауланған, үрейленген, айқайшыл, төбелескіш қатарлы қыңыр мінезді, адамның көзіне тура қарамайтын еді. Сондай балаларды кірпияз, таза, жұмсақ мінезді етіп тәрбиелеп, ән айтып, би билеуді үйретіп, ана тілін ұмытқызбаумен қатар моңғол тілінде сөйлей алатын деңгейге жеткізіп, отанына табыс еткен ұстаздарының бірі Рая Дәріпханқызы. Рая ханымның “Өнөөдөр” басылымына берген сұхбатын ұсынамыз.

Еліміз астанасында дүниеге келіп, балалық шағын Баян-Өлгий аймағында өткізіп, Өлгий қалалық жалпы білім беретін 2 –ші мектепті, Моңғол мемлекеттік университетін орыс тілі пәні оқытушысы мамандығымен тәмамдаған ол еңбек жолын 1979 жылы Балалар үйінен бастап, 2010 жылы сол мекемеден зейнет демалысына шықты. Рая Дәріпханқызы онда орос тілін үйретіп, сол тілде тәрбие беретін топқа ұстаз болды.

Соңынан ол топ жабылғанымен ата-анасыз балаларға ана мейірін сезіндіріп, әке орнына әке, ана орнына ана болу үшін қалған көрінеді. Жалынды жастық шағы мен жасампаз еңбегінің 31 жылын Балалар үйіне арнап, 500 дей балаға тәрбие берген тәрбиеші-ұстаз соғыс құрбандығына айнала жаздаған ауғандық балаларға өмірді жақсы жағынан танытқан ананың әңгімесі құдды бір кинофильм сияқты.

Рая Дәріпханқызы: Ауғандық балаларым: «Бізді тастамай, Моңғолияға алып кетіңізші»,- деп етегіме жабысып қалған еді.

– Ауған балалармен екі жыл бірге болғанда бауыр басып кеткен шығарсыз?

-Иә, қатты бауыр басып кеттім. Оларды Ауғанстанға жеткізіп, өкіметіне табыс еткен сәт өте ауыр болды. Бізге қарай тығылып: «Ұстазым, анашым, бізді тастамаңызшы. Моңғолияға алып кетіңізші. Мұнда дұшмандар бар. Олар келіп, бізді өлтіреді. Біз қайтеміз», – деп жылады. Олардың етегімізге жармасып жылағаны әлі көз алдымнан кетпейді. Біздің балабақшадан меңгеруші, дәрігер, ұстаздардан мен, Сыртқы істер министрлігінің бір маманы, Денсаулық министрлігі дәрігері, сауда ұйымының өкілі қатарлы жеті адамдық делегация 1990 жылы Ресей арқылы жеткізген едік. Көп жыл өтсе де, балаларым қайда, қалай өмір сүріп жүр екен, кездессем, көмек қажет болса қол ұшын берсем, жақсы тұрмыс кешіп жүрсе, тілектес болсам деп көп ойлаймын.

Біздің еліміздің бітімгерші жауынгерлер тобының бір мүшесіне бірде: Ауғанстанға барғанда сұрастырып берші»,- деп едім, ол: «Болмайды. Бізге ел ішінде жүруге мүмкіндік жоқ»,- дегені бар. Сыртқы істер министрлігі арқылы сұрастырсам тез табыла ма деп те ойлаймын. Алайда зейнеткер адамды көп жыл бұрын көрген, асырап сақтаған шетелдік балалармен кездестіретін уақыты да жоқ болар деп ойлап қоямын.

-Балаларыңыздың есімін білесіз бе?

-Балаларды екі топқа бөлді. Өз тобымда болған 13 ұлдың есімі есімде. Ниматулла, Самиро, Поуд, Фарзуна, Измарай, Бисмело, Ахмадулла, Рахматулла деген әдемі есімдері бар болатын.

-Оларды оқытып, тәрбилеу кезінде қандай қиындықтар болды?

– Жұмысымыз балаларды келе сала, моншаға түсіріп, киімдерін ауыстырып, биттен арылтудан басталды. Онымен бір апта бойы айналыстық. Бізді танымайтындықтан олар жақындатпай, тұра қашатын. Гигиеналық жұмыстар аптадан артқан жоқ. Қоғамдық қарым-қатынас жайлы түсінікті қалыптастыру қиынға соқты. Тағамды екі қолын батырып жіберіп асайтын. Ойнауды білмейді. Әдемі ойыншықтар берсең, лақтырады, сындырады. Аздап айқай-шу шықса, әсіресе ұшақ дауысын естігенде «дұшман», «дұшман» деп айқайлап, үстел мен төсектің астына жатып алып, шықпай қояды. Алғашында қай-қайсымыздың да бір-біріміздің тілімізді білмеуіміз кедергі болды. Д.Тунгалаг мұғалім екеуіміз алдымен «сен тұр, отыр, ұйықта, болады, болмайды» деген сөздерді үйреттік. Біз де үйрендік. Оған ауғандық екі мұғалім көп көмегін тигізді. Төртеуіміз де сөздікті қолға ұстап, дәптерге белгілеумен бір-бірімізді ұғыстық. Балаларға бар ынтамен назар аударып, шынайы ниетпен жақындаған айын олар да бауыр басып кетті. Кешікпей құшақтасатын болдық. Дүниеге келе салысымен жетім қалғандықтан ана құшағын көрмегендер де көп еді.

– Сіздердің балабақшаның моңғол балалары ауғандық бүлдіршіндермен қалай тіл табысты?

-Өте жақсы тіл табысып кетті. Бірге ойнап, концертте бірге ән айтып, бірге билейтін. Ең алдымен «Маамуу нааш ир /Балақай, бері келші/» әнін үйретіп, орыстың ертегісі «Шаңбырды» бірге қоятын.

-Балалар Моңғолиядан кеткен соң байланыстарыңыз үзіліп қалды ма?

-Біраз уақыт хат келіп тұрды. Ең алғаш Бисмеллодан хат келді. Самиро мектепке кірген соң хат жолдады. Жазуы өте әдемі екен. Мен балларға кесте тігуді үйреткен едім. Ұл, қыз демей, оны игерді. Өзің көргендей олардың тіккен кестелері әлі де сақтаулы тұр.

-Сондай кішкене бүлдіршіндей осындай әдемі кесте тіккен бе?

-Солай. Нәрсе үйренуге жас қажет емес. «Өнер жастан, асыл тастан» демей ме?! Біздің балалар моңғол тілін үйреніп, соңында ерекше белсенді болды. Үйреткенді дереу қабылдап, өте таза, тиянақты атқаратын еді. Олардың кейбірін көшеден, кейбірін Балалар үйінен жинап, біздің елге жолдаған екен. Оларды бері жіберерде ұстаздары біраз дайындық жасатып, ұлттық киім тігіп беріпті.

Біздікілер кейде киімдерін киіп, сәнденеді. Мені «Рая жон» дейтін. «Жон» ауған тілінде құрметтеуді білдіреді. Әдемі киініп келген сәтті қалт жібермейді. “Әдемі, әдемі, Рая жон” деп бетіңнен иіскеп мәз болысады. Нашарлау киініп келіп қалсаң, жаман демей: «Рая жон. Енді андағаны кимеңізші»,- десетін. Сүйкімді әрі талғампаз. Мен балаларды отанына апарып келген соң оларды үнемі ойлап жүретінмін. Қазір қайда екен. Дұшмандар қорқытып жүр ме деп. Бірде «Ардын эрх» газетінің қыркүйектің 15-індегі 36-санында біздің балалар туралы материал басылып шыққанын көріп қатты қуандым. Журналист Б.Пүрэвдаш Ауғанстанға барып, «Майдан шебінен белгілеу» атты тақырыптағы материалда біздің балалардың фотосуретін қойып, ұстаздарын сағынып жүргенін жазған екен. Ол газет саны менде әлі де сақтаулы тұр.

Рая Дәріпханқызы моңғолия қазақтары арасынан алғаш рет Ауған елінің “Достық” орденімен сыйланған.

-Қазір 34-36 жас шамасында болар?

-Солай. Туған жерлерінде ме, шетелге кетті ме. Барлығы да аман-есен ересейген болар деп ойлаймын. Ауғанстан үкіметі балаларды жеткізіп берген моңғолдардың барлығын «Достық» орденімен марапаттады. Оған мен қатты қуандым. Егер балаларыммен кезіксем, көп жыл бұрыңғы қызықты оқиғаларды еске алып, апа болғанымды, олардың тіккен кестелерін сақтап жүргенімді айтар едім.

– Сіз балалар үйінде тәрбиеші болған 31 жылда көптеген баланың анасы атаныпсыз. Балалар кәмелетке толып, орталықтан кетсе де, сізге хабарласып тұратын болар?

-Иә. Балаларым телефонмен хабарласып, қайда жұмысқа орналасқанын, қалай өмір сүріп жатқандары туралы көп айтады. Мереке қарсаңында амандық-саулық білісіп, денсаулығымды сұрап тұрады. Кейбіреулері үйіме келеді. Қуанып қаламын.

Әңгімеңізге рахмет!

Advertisement


Дерек

Футзалдан ел біріншілігіне қатысқан футболшылардың орташа жасы – 23 де

Published

on

6 сәуір, KAZNEWS. Моңғолия Президентінің қолдауымен Дорноговь аймағының Сайншанд қаласында ұйымдастырылған футзалдан 21 аймақтар арасындағы «Ұлттық кубок-2023» ел біріншілігі аяқталды. 

Баян-Өлгий аймағының құрамасы алғаш рет 4 -ші орынға тұрақтап, 1 миллион 500 мың төгрөг ақшалай сыйлықмен марапатталды.

Казньюс ақпарат агенттігі аталмыш ел біріншілігіне қатысқан ойыншылардың орташа жасын есептеп шығарды.

Казньюс сараптамасына сүйенсек, К.Наурызғажы бапкерлік еткен футболшыларымыздың орташа жасы – 23 де.

Ең кішкенесі 16 жаста, ең үлкені 32 жаста екенін байқауға болады. 

Н.Халук 16, З.Капитрон 17, Т.Серлан, С.Ердос, М.Айболат, Е.Ақжол 21, Т.Бақыт 22, Қ.Дәуренбек, Қ.Ерқанат 23, М.Ертіс, Т.Ақжол 25, А.Айдын 26, Б.Ертіс 29, А.Тұрар 32 жаста.

Continue Reading

Дерек

Таба аласыз ба? Моңғолияда ілбіс суретке түсіп қалды

Published

on

Ұлыбританиялық DailyMail басылымы америкалық фотограф Макса Воның суретін жариялады. Суретте Алтай тауларының тау-тасты шатқалында сирек кездесетін ілбіс түсірілген.

Ерекше ілбісті суреттен табу оңайға соқпайды. Жыртқыш Батыс Моңғолияның таулы пейзажында мықты жасырынған.

Жұмбақ аң әлі күнге дейін әлемдегі ең аз зерттелген мысық тұқымдастарының бірі болып есептеледі. Барысты көру – үлкен сәттілік. Көптеген халықтар үшін бұл жануар күштің, тектіліктің және биліктің символы.

Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры мәліметінше, ілбісті халықаралық табиғатты қорғау одағының (IUCN) Қызыл тізіміне енгізілген және Ресей, Моңғолия, Қытай, Қазақстан, Ауғанстан, Үндістан, Қырғызстан, Непал, Пәкістан, Тәжікстан, Өзбекстан, Бутан елдерінде мекендейді. Бұл тіршілік иесі сирек кездесетін немесе жойылып бара жатқан түр мәртебесіне ие.

Continue Reading

Дерек

1903-2023 жыл аралығындағы қоян жылында есте қалған оқиғалар

Published

on

06 қаңтар, KAZNEWS. Қоян жылы– барыс жылынан соң, ұлу жылынан бұрын келетін мүшел есебінің төртінші жылы.
Қоян қазақтың шаруашылық тарихында жұт, аштық, ауыртпалық, бейнет жылы ретінде бағаланады. Қоян жылғы жұт пен апат, аштық қаламгерлер шығармаларына да арқау болып қалды. Солардың бірі І.Жансүгіров былай деп жазды: Болмаса түлкі алдырған, қасқыр атқан, Бір қазақ таба алмайсың, қысты ұнатқан. Өтіпті «ақ қояндай» қырғын қыстар Түкірік түспей қатқан, жұрт жұтатқан.

Сонымен, қоянның жақсы тұстары да болған. Қоян жылы дүниеге келгендер сезімтал әрі момын, жанашыр Қоян тік мінезімен және білімге құштарлығымен ерекшеленеді. Ол бала күнінен дами түсіп, аса көрнекті тұлғаға айналады.

Бұл жылдар адамзат тарихында коммерциялық түрлі-түсті теледидардың шығарылуы, билікке Маргарет Тетчердің келуі, Солтүстік полюстегі “Сібір” мұзжарғышы, есеп-қисаптың евроға өтуі және жер шарының жетінші миллиард тұрғынының дүниеге келуі қатарлы оқиғалар әлемдегі айрықша маңызды оқиғалар ретінде саналады.

Бұл жыл белгілеріне мына жылдар сәйкес келеді: 1903, 1915, 1927, 1939, 1951, 1963, 1975, 1987, 1999 және 2011. Ендігі Қоян жылы 2023 жылға тұспа-тұс келіп тұр.

Ал, Моңғолия қазақтарының есінде өткен қоян жылдары несімен сақталды?

1903 жылы

Манж Цинь үкіметі Алтайдың күңгейі мен теріскейіндегі қазақтарды оң және сол қол деп бөліп, Қобда қазақтарын «оң қол» етіп ұйымдастыруға талпынды. Бұл ниеті 1905 жылы іске аспай қалған.

1915 жылы

Моңғолия, Ресей, Қытай арасындағы үштік келісімге қол қойылды. Келісім бойынша Моңғолияны тәуелсіздігінен айырып, Сыртқы Моңғолияда автономия статусын күшпен еңгізді.

Батыс моңғолияда Жа ламаның айдауынан зардап шегіп Қобда өлкесінен жер аударылған тұрғындар қайта оралды.

1927 жылы

Мемлекеттік IV Ұлы хуралына Ж.Адырбай, Чүлтэм да, Т.Күшкенбай, Т.Қожа қатарлы азаматтар өкіл ретінде қатысқан.

Алтанцөгц өлкесінде алғашқы бірлескен мектеп орнап, алғашқы ұстазына Хобда аймағынан Лхам ұстаз келіп жұмыстаған.

Улаанбаатар қаласындағы Өнеркәсіп комбинатына жұмыстауға алғашқы жұмысшылар қосыны аттанған.

1939 жылы

1939 жылы маршал Х.Чойбалсан батыс өлкеге сапар шегеді. Ол кезде қазіргі Моңғолияның ең батыс өлкесінде орналасқан Толбо, Жаргалант-Сагсай, Улаанхус сұмындарында болып, Чойбалсан қазақтар шоғырланған өлкеге келгенде, «Қазақ, урианхайларға жеке аймақ орнатып берем» деп уәде етеді.

Жапония милитаристері Моңғолия жеріне Халхин ғол бойында басып кіргенде Ікей Мәзімұлы соғысқа Л.Дандар басқарған 6-атты әскер дивизиясының 15-полк командирі ретінде қатысады. 1939 жылы 24 шілдеде Ікей Мәзімұлы жаудың қорғаныс шебін бұзып кіру бұйрығын алады. Осы шайқаста ерлікпен қаза табады. Ікей батыр Мәзімұлына осы ерлігі үшін 1979 жылы Моңғол Халық Республикасының батыры атағы берілген болатын.

1939 жылғы Халхин-голда КСРО мен Моңғолия қарулы күштері бірлесіп жапондарға соққы берді. Соғысқа өз полкын бастап полковник Жайсанып та қатысады. Генерал Зайсанов Жауынгерлік Қызыл Ту орденімен марапатталды.

Халхингол соғысына небəрі 18 қазақ азаматы қатысқан дерек бар. Ал, 1945 ж. соғысқа неше жүздеген қазақ жігіттері қатысып, елін, отанын қорғауда өздерінің азаматтық, жауынгерлік парыздарын адал атқарды. Қайсыбірі отан қорғап жүріп, қиыр шығыста жер жастанды. Халқа өзені бойындағы соғыс қазақтардың жауға қарсы батыл соғыса алатын отаншыл рухшыл екендігінің айқын дəлелі болды.

1939 жылы Шэн Шицай Алтайда «тазарту науқанын» жүргізіп, Ақыт Ұлімжіұлы жəне Мəкей қатарлы 30-дан аса қазақтың беделді адамдарын тұтқындап, Үрімжіге апарып түрмеге жабады. Оларға «Жапон басқыншыларымен астасқан, Жапонияның шпиондары, бандиттері, жапондықтардың Қытайға агрессия жасауын қолдаушылар» деген қылмыс тағады.

Халық санағы жүріліп, қазақтың барлық саны 24956 адам болғаны анықталған.

1951 жылы

Халық төңкерісінің 30 жылдың мерей тойына арналған Моңғолдың ұлттық күресінен Нұрқадыл Тоқтарбайұлы «Мемлекеттік лашын» атағын жеңіп алды.

Моңғол елінде сайлаудың жаңа заңы қабылданып Мемлекеттік Ұлы Хурал сайлауы жүріліп, Баян-Өлгий аймағынан 15 депутат сайланған. Олар: Т.Байдолда, М.Боранбай, Ж.Күміс, Ш.Ноғай, Ж.Орманбет, Т.Рахмет, М.Қашғынбай, Т.Риян, М.Құрманхан, Б.Құрметбек, Б.Мишиг, Л.Гончигсүрэн, Қ.Мұқанат, Э.Батвай, Т.Нанзад, Т.Құдайберген.

Аймақта алғашқы дизель станциясы орнады.

Құрылыс бригадасы орнаған.

Моңғолия елінде өндірістік науқанды жұмыстар атқарыла бастады. Осыған байланысты Моңғолияның батыс аймақтарынан, əсіресе, Баян-Өлгий өңірінен жаңадан құрылып жатқан шахта, руда өндірісінің жұмыстарына Орталық Моңғолия аймағына қоныстанды. Баян-Өлгийден Налайх көмір шахтасына төрт рет (1942, 1947, 1951, 1957), Шарынголға екі рет (1962, 1968), Бэрх рудасына екі рет (1957, 1961), Хажуланға бір рет, Чоноголға көмір қазуға бір рет (1952), Эрдэнэтте мыс қазуға екі рет (1978, 1982) жұмыс күштері тартылды.

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Құрманхан Мұқамедиұлы (1950.12-1952.8) атқарып тұрған.

1963 жылы

Цэнгэл, Цагаан голсұмындарын қосып, Цэнгэл сұмынын орнатты.

Моңғолияда халық санағы жүрілген. Қазақтардың үлесі 48838 адам болған.

Аймақтық Журналистер одағы құрылды.

Мұсахан Қаматжанұлы Чехославакияның «Достық» орденімен марапатталған.

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Ырым Жуанғанұлы (1959.11-1970.6) атқарып тұрған.

Халық Ұлы Хурал депутатына бұл жылы О.Тілейхан, Ш.Қабдыл, Ж.Ырым, Б.Шөрке, О.Дуламрагчаа, Б.Лхагвасүрэн, Д.Гомбожав, Т.Нуға, Қ.Қаби, Ж.Серікбай, М.Цэндээ, Н.Күлила, Н.Залел, А.Дэмбэрэл, Т.Өтнөө қатарлы азаматтар сайланған.

1975 жылы

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Сарай Асқанбайұлы (1970.6-1978.6), Ховд аймағы басшысы қызметін Қабдыл Шәбіұлы (1965-1976 ж) атқарып тұрған.

Баян-Өлгий аймағының Музыка драма театрынан Қабыкей Ақмерұлы мен Қаду Жекейқызы «Моңғолияға Еңбек сіңірген әртіс» атағына ие болды.

Базылхан Бұқатұлының «Моңғол-қазақ тілінің салыстырмалы граматикасы» ғылми жұмысы жарық көрген.

Мәскеуде басылып шыққан «Кеңес үкіметінің экономикасының энциклопедиясы» -ның екінші томында Экономика ғылымдарының докторы Өмірбек Қамбарұлының еңбегін жоғары бағалаған. Бұл ғалымның деңгейін көтерген тарихи дерек болып табылады.

1987 – жылы

Зардыхан Қинаятұлы тарих ғылымдарының докторы атанды.

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Қызырхан Құсбекұлы (1978.6-1989.11) атқарып тұрған.

1999 – жылы

Демократиялық жолмен сайланған Моңғолия үкіметі мен парламенті 1937– 1938 жылы елде жүрілген саяси нəубаттың қате болғанын ресми мойындап, құрбан болғандарды кінəсіз деп түгелдей ақтады. Көзі тірі ұрпақтарына Моңғолия үкіметі 1 млн төгрөг (шамамен сол кезде 1000 АҚШ доллары) көлемінде өтемақы төледі.

Сарай Асқанбайұлының «Революциядан кейінгі Баян-Өлгий аймағының қазақ, ұраңқай халқы» атты туындысы жарық көрді.

Бөхийн Бааст «Моңғолияға Еңбек сіңірген Мәдениет қайраткері» атанды.

Байылхан Ниязұлы мен Баяжих Авирмэд «Моңғолия Еңбек сіңірген ұстаз» атанды.

Бұл жылы аймақ басшысы қызметін Мейрам Қадырұлы (1996.10-2000.8) атқарып тұрған.

2011 жылы

Аймақтық мерей тойда ұйымдастырылған палуандар күресінде Еркебұлан Малшыұлы жеңімпаз атанып “аймақ арыстаны” атағын алды. Серік Бердімұратұлы “аймақтық піл” атанған.

Бұл жылы халық саны 89369 адамды құраған. 1991 жылы халық саны 99063 адам болса, 1994 жылы 76163 адам болған. Бұл жылдары халық саны 22 мың 900 адамға азайған. Ал, 2001-2016 жылдары Баян-Өлгий аймағының халық саны 828 адамға ғана өзгереді. Бұл жылдары 20 мыңға жуық адам өзге өлкелерге қоныс аударған. 

Өмірбек Қабайұлы Моңғолияда қазақ тілінде ақпарат тарататын Казньюс ақпарат агенттігінің іргетасы қалап, моңғолия қазақтарының интернеттегі порталы kaznews.mn сайтын құрастырды.

Дербес телеарнасы ашылып, Моңғол заман газеті жарық көрді.

Бұл жылғы қоян жылы аймақ басшысы қызметін Қабыл Сәкейұлы (2007-2012.12) атқарып тұрған.

2023 – жылы

Бұл жыл елімізге өз жақсылығын ала келсін деген тілектеміз. Қоян жылы құтты, берекелі болсын!

Continue Reading

Дерек

Жылдың үздік 10 оқиғасы – KAZNEWS

Published

on

24 желтоқсан. KAZNEWS ақпараттық агенттігі жыл сайын «Жылдың үздік 10 оқиғасын» анықтауды дәстүрге айналдырған. Агенттіктің көзқарасы бойынша 2022 жылдың үздік оқиғасы төмендегідей.

1. Баян-Өлгий аймағының құрама командасы футболдан Моңғолия чемпионы атанды

09 тамыз күні Баян-Өлгий аймағының құрама командасы финалда 2:1 есебімен Төв аймағының командасынан басым түсті. Матчтың 16 және 38 минутында Баян-Өлгий аймағының спортшысы Есбол Талғатұлы қарсылас команданың қақпасына екі мәрте гол салып, басымдық танытты.

Төв аймағынан 80+5 минутта Б.Далайцэрэн гол салғанымен жеңісті жұлып ала алмады.

Чемпионаттың нәтижесінде Баян-Өлгий аймағының команда капитаны, жартылай қорғаушы Мұстафа Бақытханұлы “Үздік ойыншы”, Көпберген Мерейұлы “Үздік қақпашы” атанды.

Аяқдопшы жастардың бұл жетістігі жылдың үздік оқиғасына лайық. 

2. Серік Бердімұратұлы «Улсын заан» яғни мемлекеттік піл дәрежелі палуан атағына ие болды

Ғұн империясының 2230, 2231 жылдығы, Моңғол империясы орнауының 815, 816 жылдығы, Ұлт азаттық қозғалысының 110, 111 жылдығы және Халық революциясының 100, 101 жылдығы Моңғолияның Ұлттық мерекесіне арналған күрес сайысында Баян-Өлгий аймағының тумасы Мемлекеттік начин (қаз. лашын) Серік Бердімұратұлы күрестің 7 кезеңінде мемлекеттік заан Доржийн Анарды жығып, мемлекеттік «заан» яғни мемлекеттік піл дәрежелі палуан атағына ие болды.

Серік Бердімұратұлы жасыл алаңда Э.Сумьяабат (6 кезең), Ц.Төмөрцоож (5 кезең), П.Даваадорж (4 кезең), Ш.Чинтулга (3 кезең), Б.Өлзийсайхан (2 кезең), Э.Дашзэвэг (1 кезең) қатарлы пауландарды айқын басымдықпен ұтты. 8 кезеңде мемлекеттік аварга (қаз. чемпион) дәрежелі палуан Намсрайжав Батсуурьдан ұтылып қалды.

Естеріңізге салсақ, Серік Бердімұратұлы 1994 жылы туған. Салмағы 110 келі. 2011 жылы аймақтық піл дәрежелі палуан, 2013 жылы аймақтық арыстан дәрежелі палуан, 2017 жылы мемлекеттік лашын дәрежелі палуан атанған болатын.  Мемлекеттік «заан» яғни мемлекеттік піл дәрежелі палуанды аймақ халқы 76 жыл күтті. Бұған дейін 1946 жылы Моңғол Халық Республикасының 25 жылдық мерей тойында алғаш рет Әбдіғажы Терлікбайұлы бұл атақты жеңіп алған болатын.  Сонымен қатар, мемлекеттік тойда 40 садақ оғының 39 оғын нысанаға дәл тигізіп жеңімпаз атанған Баян-Өлгий аймағының Буянт сұмын тумасы Төхөөний Очирооға “Улсын мэргэн” яғни мемлекеттік мерген атағы берілді. Бұл азаматтардың жеткен жетістігі халыққа рух беріп, мақтаныш туғызды. 2022 жылдың үздік оқиғасы атануға лайық.

3. Айнагүл Айыпханқызы әлемдік IWEC-2022 сыйлығына ие болды

Испанияның Мадрид қаласында 15-ші IWEC (Тhe International Women’s Entrepreneurial Challenge Foundation) Әйелдер кәсіпкерлігі жөнінде конференциясы өтті. Конференцияға әлемнің 50 елінен 150 ге жуық кәсіпкер әйелдер қатысты.

Аталмыш шараға Баян-Өлгий аймағынан «Паккале» компаниясының директоры Айнагүл Айыпханқызы, “Best” сауда орталығының директоры Лашын Сахабақызы, «Баян-Медиана» компаниясының директоры Риза Мизанбайқызы қатарлы кәсіпкерлер қатысып қайтты. 

Бұл конференция аясында “2022 IWEC” сыйлығымен Айнагүл Айыпханқызы марапатталды.

4. Қазақ қызы жиу-житсудан әлем чемпионатының күміс жүлдегері атанды

Моңғолиялық Қымбат Батайқызы Әбу Дабиде (Біріккен Араб Әмірлігі) өткен “World Pro JiuJitsu Championship 2022” жарысында көк белбеулер арасында 62 келіге дейінгі салмақта өнер көрсетіп, әлем чемпионатының күміс жүлдегері атанды. Естеріңізге салсақ, Қымбат Батайқызы бұған дейін жиу-житсудан 2020 жылғы ел біріншілігінде чемпион атанған болатын.

Қазақ қызының қайсарлығы 2022 жылдың үздік оқиғасына лайық деп танылды. 

5. Ә.Базар мен Т.Аягүл моңғолиялық Forbes-тің «30-ға дейінгі 30» рейтингіне енді

Моңғолиялық Forbes журналы «30 жасқа дейінгі ең перспектиалы 30 моңғолиялық» рейтингін жариялады.

Тізімде әртүрлі саладағы мықты жас кәсіпкерлер бар. Биылғы жылғы тізімге екі қандасымыз кірген.

Forbes-тің «30-ға дейінгі 30» рейтингіне “Хэруга партнерс” компаниясының негізін қалаушысы, адвокат Базар Әшімұлы мен “CallPro” компаниясының атқарушы директоры Аягүл Тілейханқызы бар.

6. Бодибилдер Еркебұлан Байытұлы Азия чемпионы атанды

Моңғолияның Эрдэнэт қаласында тұратын бодибилдер Еркебұлан Байытұлы Азия чемпионы атанды.

Бодибилдингтен 54 реткі Азия чемпионаты Малдив аралында өтуде. Азия чемпионатының “Men’s sports physique up to 180 cm” категориясы бойынша өнер көрсеткен Моңғолиялық қазақ бодибилдері Еркебұлан Байытұлы топ жарып, алтыннан алқа тағып Моңғолия құрамасының қоржынына алғашқы медалды салды.
Еркебұлан Байытұлына бұл жолғы чемпионатта Үндістан, Тайландия және Иран спортшылары лайықты қарсылас болған. 

7. Құтлық Елтеріс қағанға арналған көне түркі дәуіріне тиесілі ғұрыптық кешені табылды

2022 жылғы 25 тамыз – Халықаралық Түркі академиясы мен Моңғолия академиясының Тарих және археология институты бірлесіп жүргізген «Номгон-2022» ғылыми археологиялық экспедициясы барысында Номгон алқабында (Моңғолияның Архангай аймағы) Құтлық Елтеріс қағанға арналған көне түркі дәуіріне тиесілі ғұрыптық кешені табылды.

Бұл туралы 2022 жылғы 24 тамызда Улаанбаатарда өткен баспасөз конференциясында Халықаралық Түркі академиясының президенті Д.Қыдырәлі мен Моңғолия Ғылым академиясы жанындағы Тарих және археология институтының директоры Г.Эрэгзэн мәлімдеді.

Халықаралық Түркі академиясы мен Моңғолия ҒА Тарих және археология институты «Бүгін сіздермен қуанышты жаңалығыммен бөліскелі отырмын. Биылғы экспедицияның нәтижесінде Күлтегін мен Білге қағанның әкесі, Түрік қағандығын қайта жаңғыртушы Құтлық Елтеріс қағанға арналған кешен мен жазба ескерткіші табылып отыр. Түркі дәуірінің құнды жәдігерінде «түрк» атауы алғаш рет кездесетін ең көне жазба ескерткіш екенін атап өткім келеді», – деді Д.Қыдырәлі БАҚ өкілдеріне.

Экспедиция мүшелерінің мәліметі бойынша, Номгон кешені 49х41,5м аумағында орналасқан. Кешеннің орталық ғимаратының айналасында сопақша арық қазылып, қазылған топырақтан бекіністің өзі тұрғызылған. Қазба жұмыстарының орнында табылған құнды олжаданың екі жағында – құлпытастың фрагментіндегі мәтін көне түркі руна жазуымен қашалған, ал үшіншісінде – соғды тіліндегі жазу. Экспедицияға қатысқан ғалымдар ескерткіш мәтініндегі «Тәңір», «Түркі», «Құтлық», «түмен» сияқты бірқатар сөздерді анықтай алды. Табылған жәдігерлер мен жазба мәтіні негізінде ғалымдар Номгон кешені Күлтегін мен Білге-қағанның әкесі – Түрік қағанатын жаңғыртып, оны 682-693 жылдары билеген Құтлық Елтеріс-қағанның құрметіне салынған деген қорытындыға келді. Осылайша, «түркі» сөзі кездесетін жерлеу тасынан табылған жазу түркі дәуірінің ең көне жазба ескерткіші болып табылады.

8. Зейнеп Әзімбайқызы бокстан ел чемпионы атанды

Улаанбаатар қаласында бокстан ересектер арасындағы ел біріншілігінің финалдық ойындары өтті.

Қыздар арасындағы бәсекеде 81 келі салмақта өнер көрсеткен Зейнеп Әзімбайқызы рингде қарсыласы Увс аймағының спортшысы Д.Одонзаяаны басымдықпен ұтып, ел чемпионы атанды.

Зейнеп Әзімбайқызы бұған дейін жастар арасындағы ел біріншілігінде чемпион атанған болатын.

Сонымен қатар, қыздар арасындағы бәсекеде 48 келі салмақта өнер көрсеткен Жанаргүл Бейсенбейқызы қола жүлде, ерлер арасындағы бәсекеде 67 келі салмақ дәрежесінде өнер көрсеткен Жандос Асқарұлы қола жүлдегер атанса, +92 келі салмақ дәрежесінде өнер көрсеткен Бекнұр Қалиұлы күміс жүлде және бұл салмақта өнер көрсеткен Ерболат Төлекұлы қола жүлдегер атанды.

9. Арман таэквондо клубы батыс зоналық турнирде көш бастады

17-19 желтоқсан күндері Увс аймағының орталығы Улаангом қаласында олимпиадалық таэквондодан Батыс зоналық клубтарының «DREAM CUP-2» турнирі өтті.

Жарысқа Говь-Алтай аймағынан GAA Leopards, Ховд аймағынан «Эрин», «Сүлд-Алдар», Увс аймағынан «Ойрад пауэр», Баян-Өлгий аймағынан «Арман» таэквондо клубтарынан 400-ден астам спортшы бақ сынады.

Баян-Өлгий аймағынан аталмыш турнирге қатысқан таэквондошылар 3 алтын, 5 күміс медаль, 14 қола медаль иеленіп, қорытынды есеп бойынша 1 орыннан көрініп, “DREAM CUP” алтын кубогын жеңіп алды.

Бапкері қызметін аймақтық Спорт және денешынықтыру басқармасының маманы Ерұлан Шөленұлы атқарды.

10. Nomadic Hunters FC командасы футзалдан Моңғолия чемпионы атанды

Nomadic Hunters FC командасы футзалдан Моңғолия чемпионатының финалдық кездесуінде «Хан-Уул» командасын 5:2 есебімен жеңіп, чемпион атанды.

Баян-Өлгий аймағының қазақ жастарынан құралған Nomadic Hunters FC командасы футзалдан алғаш рет ел біріншілігінің чемпионы атанып, тарихтың жаңа парағын ашып отыр.

Nomadic Hunters FC командасы алдағы уақытта Футзалдың 1-ші лига ойындарында өнер көрсететін болады.

Кездесу жылдам голмен басталды. Ең әуелі Ертіс Болатұлы бірінші голды 1-минутта салды. Хан-Уул командасы қайтарма шабуылға өтіп, Т.Мөнхбаатар есепті 7-минутта теңестірді. Хан-Уул командасының спортшысы Б.Амарсанаа екінші голды 8-минутта соғып, бірінші таймда басымдық көрсетті. Екінші таймда, Ертіс Мирұлы ойын тізгінін қолға алып, есепті 17-минутта қайта теңестіріп үлгерді. Nomadic Hunters FC ойыншысы Ертіс Болатұлы қарсыластарынан айласын асырып, қақпаға тағы бір голды 23-минутта соқты. Ертіс Болатұлы матчтын 28-ші минутында 4 -ші голды салып, алаңда өздерінің басымдықтарын танытты. Матчтың 29-шы минутында жеңіс голының Ертіс Болатұлы Хан-Уул қақпасына тоғытты. Есеп 5:2. Жеңіс Nomadic Hunters FC еншісінде.

Чемпионат қорытындысы бойынша “Үздік ойыншы” – Ертіс Болатұлы. Финалдық кездесуде қарсыласының қақпасына 4 гол соқты. “Үздік қақпашы” -деп Серлан Талғатұлы анықталды.

Nomadic Hunters FC командасы бұған дейін Арвис командасын 6:4 есебімен, жартылай финалдағы кездесуін Capitron командасымен өткізіп, 2:7 есебімен ұтып, алғаш рет футзалдан финалға өткен болатын.

Топтық кезеңдегі алғашқы матчты Сор командасымен өткізіп, 5:2 есебімен жеңіске жеткен болса, екінші кездесуінде Шонхор командасымен ойын көрсетіп 3:6 есебімен есе жіберіп алған. Топтық кезеңнің үшінші кездесуін «Алдарын дайчид» командасымен өткізген ойында жігітттер өз мергендіктерін танытып 14:0 есебімен айқын басымдықпен ұтып, ширек финалға жолдама алған. Бұл чемпионатта Елан фарм компаниясы демеушілік көрсеткен.

Аймақ абыройын көтерген жастардың жетістігі 2022 жылдың үздік 10 оқиғасын қорытындылайды.

Жаңа жылда жағымды жаңалықтарымыз көп болсын ағайын!

KAZNEWS AGENCY 

Continue Reading

Басты назарда