Connect with us

Моңғолияда

«Аз ұлттың – алып ұлы» Генерал Зайсанов Мүдәрісұлы

Published

on

Зайсанов – қазақтың маңдайына біткен жарық жұлдыздардың бірі, шын мәніндегі тұлға, алмағайып заманда аман қалып, ақыл-ойдың күші, құдайдың қуатының арқасында Алаш туын жықпай өткен еңіреген Ер.

Қазақта Сталиннің тас жүрегін шайлықтырған үш батыр болған: Бауыржан Момышұлы, Мүдәрісұлы Зайсанов, Ісламұлы Оспан батыр. Б.Момышұлының батырлығын естігенде Сталин: «Ол қазақ па?!”– деп қайран қалса, М.Зайсановқа «Соғыс қызыл ту» орденін қадап тұрып: «Аз ұлттың – алып ұлы» деп бағалаған екен.

Ал тарихи шындыққа, нақты деректерге келетін болсақ, оқырман қауымға мынаны айтуға болады: Зайсановтың ел ішіндегі танымал аты Жайсанап, Моңғолия қазақтары осылай атайды. Туған жылы зиратында 1910 жылы десе, немере інісі болған Таштуан 1913 жыл дейді. 1967 жылы Ұланбатыр қаласында науқастан қайтыс болған. Сүйегін елге жібермеген. Қамыры – Ұланбатыр қаласының солтүстігіндегі «Алтын өлгий» («Алтын бесік») аталатын моңғол қайраткерлері зиратында. Халық Ұлы Хуралының жарлығы шығып, мемлекеттік тәртіп бойынша үлкен қошаметпен жерленген екен. Жерлеу рәсіміне сол кездегі елбасшысы Ю.Цэдэнбал өзі қатысыпты. Зайсановта екі бала болған. Әкесі қайтыс болғанда Саратов қаласынан тұңғышы Сония келеді. Ал сол уақытта Буряд-Моңғолияда өмір сүріп жатқан ұлы Ганц келе алмай қалады. (Ганц – моңғол тілінде бір немесе дара деген мағына береді). Ганц 1972 жылы шешесі Марусия о дүниеге аттанғанда келіп, анасын өз қолымен қара жер қойнына тапсырады. Осы жолы Моңғолиядағы туыстарынан «бір кішкентай балаларыңды беріңдер, туыстығымыздың мызғымас дәнекері болсын»,– деп қолқа салады. Бірақ ағайындары көзі түскен баланы жасырып, шешесі Налайхан қаласына алып қашып кетеді. Бұл әңгімені Зайсанов қолдауымен ұшқыш болған, қазірде Моңғолияның еңбек сіңірген ұшқышы Таштуан Төтейұлы айтып берген еді.

Зайсановтың әкесінің аты – Мүдәріс. «Мүдәріс» имам немесе дәріс үйретуші мағынасына келеді. Осы тұрғыдан келгенде аталары діни адамдар болуы да әбден мүмкін. Құжаттарында М.Зайсанов болып жазылған. Моңғол тіліндегі құжаттарда Мүдәріс атауы «Мотрос» болып кеткен де жай бар. Зайсанов 10-11 жас шамасында Қобда бетіндегі Керей рулы Саңырау сүйекті ауқатты Әуке деген кісінің ауылына келеді. Әукенің баласы Райысханның бәйбішесі Тұрды мен апалары Анардың қолында өседі. Райысхан балалары қазір Ақмола облысының Еркіншілік ауданына көшіп келген деп естідім.

Моңғолияның Баян-Өлгий аймағының Ұланқұс ауданының түлегі. Баян-Өлгий аймағының Ұланқұс 10 жылдық орта мектебіне Зайсанов есімі берілген. Онда «Зайсанов» музейі жұмыс істейді. 2008 жылы мектеп алаңына шағын бюстісі орнатылған. 2020 жылы даңқты қолбасшының туғанына 110 жыл толaды!

Зайсанов әуелі Қобда қаласындағы мал дәрігерлерін дайындайтын учлищеде оқиды. Осы жерден бір топ моңғол жастарымен бірге оны Москваға КУТВ– шығыс еңбекшілері университетіне бір жылдық курсқа жібереді. Осы курсты тәмамдағаннан кейін сонда бір жылдық дайындық бөліміне оқуға қалдырады. Оны бітірген соң Тамбов қаласындағы атты әскерлер даярлайтын оқу орнында оқып, оны 1934 жылы ойдағыдай бітіреді. Содан Оренбургтегі ұшқыштар дайындайтын учлищеде оқып жатқан моңғол студенттеріне тілмаш болуға жіберіледі. Зайсанов тілмаштық қызмет атқара жүріп, өзі де ұшқыш болып шығады. Осында 1939 жылға дейін қызмет атқарады. Бірақ 1939 жылдың басында, Моңғолияның шығыс шекарасында туындаған күрделі жағдайға байланысты Моңғол үкіметі кері шақырып алып, 1938 жылы 1 желтоқсан күні құрылған Әуе күштері полкінің командирі етіп тағайындайды. 1939 жылы Халкин голда Совет-моңғол қарулы күштері бірлесіп жапонның басқыншы империалистеріне соққы береді. Осы соғыста полк бастығы полковник ерекше ерлік танытады. Жалпы Зайсановтың Жапон милитаристерімен болған соғыстарда көрсеткен ерліктері мен қолбасшылық шеберліктерін оның жауынгер жолдастары күні бүгінге дейін аса жоғары ілтипатпен еске алады. Аңыз болып айтылады. Қазірде көзі тірі, 93 жастағы қария Дугарын Гунгаа би дейді: «Біз алты ұшқыш 1939 жылы 7-айдың орта шенінде Халхин голға келдік… Әуе күштерінің қолбасшысы генерал Зайсанов… Ол жер жағдайын жеттік білетін, желдің бағытын дөп есептейтін, әскери өнерге өте шебер, өнегелі ұстаз еді. Генерал Зайсанов бастаған алты адам «Қызыл ту» орденімен марапатталған». Демек, «Соғыс Қызыл Ту» орденінің Моңғолиядағы тұңғыш иегері де – Зайсанов.

Моңғол жолдастары Зайсановты «зайсан дарға», «зайсан генерал», «зайсан гуай», «зайсан багш» деп құрметтеген. Бұрынырақта моңғолдарда зайсан деген әскери лауазым, шен болған. Олар бастарына қырғауылдың қауырсынынан қарақара тағып ерекшеленген ғой. Осы жағынан да іш тартып «ов»-ты атамай кетсе керек.

1939 жылы Совет-моңғолдың біріккен әскери күштері Халхин голда Жапон басқыншыларын талқандайды. Осы соғыста да Зайсанов басқарған Моңғолия Әуе қарулы күштері төтенше көзге түседі. Мүдәрісұлы Зайсанов 1942 жылдың 15 қазанында Монғолия Үкімет басшысының №00182 бұйрығымен Әуе қарулы күштерінің қолбасшысы болып тағайындалды. Ал 1944 жылы оған генерал-майор шені берілді. Жауынгер жолдастарының естелігінде Зайсановтың басқадан артықшылығы ол әрі қолбасшы, әрі ұшқыш-жауынгер, соғысқа қолма-қол араласқан дейді. Ол жөнінде оның қандыкөйлек жолдасы генерал-полковник Ж.Лхагвасурэн естелігінен мынадай жолдарды табуға болады. Материалдың өңін өзгертпей ұсынамын: «На фронте действовала оперативная группа Военного министерства, куда, кроме меня, входил начальник штаба комдив Цэрэн, начальник оперативного отдела полковник Эрэндо, командующий артиллерией Цог, командующий авиацией Зайсанов, а также редактор газеты «За Родину» Равдан.

Начальник штаба Цэрэн до этого командовал дивизией. Требовательный и решительный военачальник. Командующий артиллерией Цог, получивший образование в Советском Союзе, находился на фронте с первых дней войны. Командующий авиацией Зайсанов сам мастерски водил самолет и сделал все, чтобы наши летчики за короткий срок обучились летать на самых современных по тому времени боевых самолетах». Тағы бір төтенше дәлел мынау: Бірде Зайсанов: «Жапондардан Супер» маркалы – 49 ұшақ, «Дюблестник» типтегі – 11 ұшақты қолға түсірдік. Рапорт беруші генерал-майор М.Зайсанов» деп жазбаша рапорт берген екен.

Зайсановтың ерлігі Кеңестер Одағы тарапынан да аса жоғары бағаланған. Бір орыс соғыс ардагері кейін ол туралы былай деп еске алады: «Есть среди моих боевых друзей и пенсионеры. Это генерал-майоры Доржпалам и Зайсанов. Но они по-прежнему бодры, и, как говорится, у них есть еще порох в пороховницах». «Аспаныңа бір батыр сыймаса, маған бер» деген сөз де болған деседі. Екінші дүние жүзілік соғыс аяқталғаннан кейін 1945 жылы Совет Одағының Жоғары Кеңесі Президумының жарлығымен Моңғолияның маршал Чойбалсан бастатқан 21 адамын ордендермен марапаттайды. Зайсановқа «Қызыл ту» ордені бұйырады. Сталин жоғарыдағы сөзді осы жолы айтқан деседі.

Зайсановтың атына қатысты жағымды-жағымсыз сөздер оның 1944, 1947 жылдары батыс Моңғолия шекарасына топтанған қытайдың гоминдан қарулы күштері және Шығыс Түркістан Ұлт азаттық қозғалысының қолбасшыларының бірі – Ісламұлы Оспан батыр жасақтарын ел аумағынан аластауға қатысты болған шайқастарға қатысты өрбиді. Бұл зерттеуді қажет ететін үлкен тақырып.

Алайда адам баласы қайда жүрмесін өзі өсіп, ержеткен Отаны үшін адал қызмет етуге тиіс. Оны еш ұмытуға болмайды. Әр бір азамат оның ұлты кім болмасын Отаны үшін әр қашанда жанын пида етуге дайын тұруы адами борышы, азаматтық міндеті! Адамзат баласында екі отан болмайды. Егер адам баласында екі Отан болса, онда олар суда да, құрлықта да өмір сүретін жануарлармен тең болар еді!

“Зайсанов”
… Бұрынғы Тұғұрұлдың мекенiнде,
Бiр қақпақ десектағы екi ерiнге.
Үрпiдей бiр төбешiк бар болатын,
Орманды Боғда таудың етегiнде.
Түркiнiң ту тiгетiн төбесi екен,
Тұп-тұнық Тула өзеннiң көбесi екен.
Зайсанов сол төбеге қос қанатын,
Қондырған бiр тарих көмес екен.
Жырымды жеткiзейiн толғай-толғай,
Оқушым оралыңда жолың болғай!
Артында ер жiгiттiң iз қалады,
Сол төбе атаныпты “Зайсан толғай”. …

Бақытбек Бәмішұлы, “Жас қазақ” газеті

Моңғолияда

Елші Ғабит Қойшыбаев брифинг өткізді

Published

on

06 қыркүйек, KAZNEWS. Қазақстан Республикасының Моңғолиядағы Елшілігі Ғабит Қойшыбаев ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2023 жылғы 1 қыркүйекте Парламент палаталарының бірлескен отырысында жариялаған «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты Қазақстан халқына Жолдауына арналған брифинг өткізді. Бұл туралы ҚР Елшілігінің баспасөз қызметі хабарлады.

Іс-шараға Моңғолия телеарналарының, ақпараттық агенттіктерінің және баспа басылымдарының өкілдері, сондай-ақ Моңғолияның Стратегиялық зерттеулер орталығының сарапшылары шақырылды.

Брифинг барысында Қазақстанның Моңғолиядағы Елшісі Ғабит Қойшыбаев моңғол бұқаралық ақпарат құралдары мен сарапшылар қауымдастығының өкілдеріне Жолдаудың негізгі мазмұны мен түйінді тұстарын жеткізді. Атап айтқанда, ол аудиторияны бұған дейін Президент Қ.Тоқаев ұсынған бастамаларды іске асырудағы ағымдағы жетістіктермен, сондай-ақ азаматтардың өмір сүру сапасын одан әрі жақсартуға бағытталған елдің әлеуметтік-экономикалық өміріндегі өзгерістерді тереңдету бойынша ҚР Үкіметінің алдына қойған жаңа міндеттерімен таныстырды.

Ол Президент Қ.Тоқаевтың Қазақстанның жаңа экономикалық бағытын айқындайтын қағидаттары әділдік, инклюзивтілік және үнемшілдік екенін атап өтті. Бұл ретте Жолдауда баяндалған міндеттер мен тапсырмаларды іске асыруға үш жыл ғана уақыт бөлінгенін баса айтты.
Сонымен қатар, қазақстандық дипломат алдағы салалық экономикалық реформалардың негізгі бағыттары мен тұстары туралы қысқаша баяндады. Осымен бірге, ол көзделген реформаларды сапалы және толыққанды жүзеге асыру үшін атқарушы билік жүйесінің өзін трансформациялау қажет болатынына назар аударды. Бұл трансформациялаудың негізгі бағыттары ретінде Мемлекет басшысы келесіні айқындады. Салалық шешімдерді әзірлеу және оларды орындау үшін жауапкершілікті, сондай-ақ олардың нәтижелі болуына дербес жауапкершілікті министрлер мен әкімдерге жүктеу; экономикалық саясатты іске асырудың толық жауапкершілігін Үкіметке жүктеу; Президент Әкімшілігін «саяси штаб» ретінде қайта құру және оның күш-жігерін мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық бағыттарына, ішкі және сыртқы саясат, қорғаныс және қауіпсіздік, құқықтық және кадрлық саясат мәселелеріне шоғырландыру; мемлекеттік аппаратты бюрократиядан одан әрі арылту; саяси қызметкерлердің кадрлық резервін құру және т.б.
Қазақстан Елшісі көзделген реформалардың басты мақсаты – жылына 6-7% деңгейіндегі тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету, 2029 жылға дейін ұлттық экономика көлемін екі есеге арттырып, 450 миллиард АҚШ долларына дейін жеткізу екенін айтты.
Брифинг барысында Ғ.Қойшыбаев сондай-ақ ағымдағы жылы моңғол тарапының қатысуымен Қазақстанда өткізілетін кейбір көпжақты іс-шаралар туралы әңгімелеп берді. Атап айтқанда, ол аудиторияны 80-нен астам іс-шара аясында өткізіледі деп жоспарланған Шаңхай ынтымақтастық ұйымындағы Қазақстанның қазіргі төрағалығының негізгі басымдықтарымен таныстырып, Моңғолия буддистерінің жоғары лауазымды өкілінің қатысуымен өтеді деп күтілетін Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезі Хатшылығының алдағы мерейтойлық отырысының жоспарланғанын жеткізді.
Іс-шараның аясында қазақстандық дипломат Моңғолияның Стратегиялық зерттеулер орталығының сарапшыларымен Қазақстанда өткізіліп жатқан саяси және экономикалық реформалардың мазмұнын егжей-тегжейлі талқылап, Қазақстанның сыртқы сауда саясаты мен қазақстандық-моңғол екіжақты қатынастарының кейбір мәселелері бойынша пікір алмасты.

Continue Reading

Моңғолияда

Рим Папасы Франциск Моңғолияға мемлекеттік сапармен келді

Published

on

3 қыркүйек, KAZNEWS. Рим Папасы Франциск Моңғолияға мемлекеттік сапармен келді.

Рим Папасын Моңғолия Президенті Ухнаагийн Хүрэлсүх салтанатты түрде қарсы алды.

Мемлекет басшыларының халық алдында сөз сөйлеу рәсімі өтті.

Президент У.Хүрэлсүх өз сөзінде Рим Папасы Франциск Сіздің Моңғолияға мемлекеттік сапарыңыз еліміздің көп тұғырлы бейбітшілікке бағытталған сыртқы саясаты мен қарым-қатынастары тарихында жаңа парақша ашатынына және екі ел арасындағы достық қарым-қатынаста маңызды рөл атқаратынына сенімдімін.

Рим Папасы Франциск: «Зор тыныштықпен ағаш уықты, киіз туырлықты ордаңыздың алдына келдім” деп өз сөзін құрметпен бастады.

Салт дәстүрін сақтаған Моңғолияны мәңгілік көк аспаны жарылқаған, барлық жаратылысқа қамқорлықпен қарайтын будда дініндегі елде көптеген діндер бірлігінің символына айналғанын атап өтті.

#KazNews

Continue Reading

Моңғолияда

Футбол федерациясының бас демеушісі ретінде Turan World компаниясы жұмыстайды

Published

on

29 тамыз, KAZNEWS. Баян-Өлгий аймағының Футбол федерациясының бас демеушісі ретінде Turan World компаниясы жұмыстайды.

Бұл туралы ақпарат Turan World компаниясының директоры Ерболат Әшікұлы мен аймақтық Футбол федерациясының басшысы Ертай Оралұлы арасындағы кездесуден кейін белгілі болды.

Тараптар 5 жылдық ынтымақтастық туралы келісімге қол қойған.

Келісім шарт аясында аймақтық футбол құрамасының киімдері толығымен жаңартылып, жарыстарға қатысу үшін қаржылай қолдау көрсетіліп тұрады.

#KazNews

Continue Reading

Моңғолияда

“Altai Academy” Ресейдің Алтай Республикасының университетімен ынтымақтастық орнатты

Published

on

28 тамыз, KAZNEWS. Баян-Өлгий аймағында орналасқан “Altai Academy” тіл үйрету орталығы Ресейдің Алтай Республикасының университетімен ынтымақтастық орнатты. Бұл туралы Altai Academy орталығының директоры Берік Әкебайұлы хабарлады.

Ынтымақтастық бойынша аймақтағы мектеп оқушыларының орыс тілінің біліктілігін арттыру мақсатында Ресейден ұстаздар Алтай академиясына тұрақты келіп тұрмақ.

Оқушылардың жазғы және қысқы демалыстарында арнайы курстар жұмыстайтын болады.

Continue Reading

Басты назарда