28  қараша, KAZNEWS. Мемлекет және қоғам қайраткері, тарих ғылымдарының докторы, Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының бас ғылыми қызметкері болған Зардыхан Қинаятұлының 80 жылдығына арналған халықаралық онлайн «дөңгелек үстел» Алматы қаласында өтті.
Еуразия ғылыми зерттеу институтының конференция залы экран, микрофон, диктофон, компьютер мен толық жабдықталған. Екі сағатқа жоспарланған шара тағы бір сағатқа ұзартылып, модераторлық істі ғылым докторы Д.Баймолда абыроймен атқарып шықты.
Онлайн «дөңгелекүстел»-ге Қазақстан, Моңғолия, Түркия, Германия, Венгрия, Ресей, Өзбекстан елдерінен, сондай-ақ, Алматы, Ақтау, Нұр-Сұлтан, Павлодар, Өскемен, Қостанай қалаларынан тарихшы ғалымдар мен зиялы қауым өкілдері және де бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері, ғалымның туыс туғандары мен қатар Моңғолияның Алматы қаласындағы бас консулы Ч.Баярмагнай қатысты.
Тарих және этнология институтының директоры, тарих ғылымдарының докторы Қабылдинов З, «Отандастар» қоры президентінің кеңесшісі Қобландин Қ., Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының Алматы қаласы филиалының жетекшісі Мақұлбекова А. құттықтады.

Сұлтан Тәукей, тарих ғылымдарының докторы, жазушы: Монғолияның «Демократиялық жаңа негізгі заңының» жобасын даярлауға Қ.Зардыхан белсене қатынасты. Қ.Зардыханның жаңаша бастамалары мен көтерген тың идеялары Монғолияның көп партиялы құрылымы мен демократиялық өзгерістеріне, қызу қанды жастардың саяси бағыт, бағдарына елеулі ықпал жасады. Демократиялық қозғалыстың саяси көшбасшыларының бірболды.

Ханкелді Әбжанов, академик, т.ғ.д.: Тарих ғылымындағы Зардыхан құбылысының басты ерекшелігі – ұзақ жылдар бойы социалистік идея мен идеология мәселелерін зерделеген маманның қысқа мерзім ішінде орта ғасырлар тарихынан ең таңдаулы ғалымдар қатарына қосылғаны.
МәжитовСаттар, академик, т.ғ.д: «Ақорданың ізбасары Қазақ мемлекеті ғана. Сондықтан да тарихтың жолын қуар болсақ, Қазақ мемлекеті Жошы Ұлысының басты мұрагері болып табылады», – деген Зардыхан Қинаятұлының жасаған қорытындысы дәл бүгінгі күннің ең маңызды тақырыбына айналғаны шындық екенін ұмытпауымыз керек.

Бәкей Ағыпарұлы, академик, э.ғ.д., проф: Моңғол және қазақ халқының көрнекті қоғам қайраткері, әрі белгілі ғалым, тарихшы, ұлы тұлға – Зардыхан ағай туралы қысқаша ой-естелігімді ортаға салу – мен үшін үлкен парызым деп санаймын. Зардыхан Қинаятұлы Моңғолия қоғамының демократялық қозғалысының әрі кеңесшісі, әрі жетекшілерінің бірі және де осы елдің тұрақты Парламентінің іргетасын қалаушылардың бірі болды.

Нәбижан Мұқамедханұлы, тарих ғылымдарының докторы, проф.: Қазақстанда ел тәуелсіздігі қайт ақалпына келген соң ғана мемлекеттілік мәселесі көтерілді. Отандық тарих ғылымында Қазақ мемлекеттілігінің тарихын зерттеудің кешенді жобасын алғаш ұсынған ғалым Зардыхан Қинаятұлы еді десем қателесе қоймаспын.
Хабсатар Омар, социология ғылымдарының докторы: Зақаң озық ойлы үлкен реформатор еді: Ол “15 ғалымның ұсыныс пікірі” деген атпен ел тарихында қалған ұлы өзгерістің идеясын көтеріп ары қарай демократиялық бет бұрыстың платформасы болған еді. Және де осы істің яғни сол он бес ғалымның іс әрекетін бастаған Қ.Зардыхан ағамыз болды.

Сайран Қадыр, Бұрыңғы Төтенше және Өкілетті елші: ауқымды еңбектерінің арасынан «Қазақ мемлекеті және Жошы хан» атты туындысы тек кәсіби мамандардың ғана емес, өскелең заманның рухани сұранысына толығымен лайықты құнды тарихи мұраға айналды десек артық айтқанымыз емес. Ол Жошы Ұлысынан бастау алған Қазақ мемлекеті АқОрдадан басталатынын шегелеп дәлелдеп кетті.

Қалыбек Қобландин, «Отандастар» қоры президентінің кеңесшісі, т.ғ.д.: Зақаңның өмір жолына көз жүгіртсек, ол кісінің екі шың құз биігіне көтерілгенін көруге болады. Оның бірінші биіктігі, Кіші құрылтай төрағасының орынбасары мен Үкімет басшысының орынбасары лауазымында қызмет атқарған моңғолиялық саясаткер, қоғам қайраткері ретінде. Бұл кезде Зақаң жаңа кезеңдегі моңғол қоғамы дамуының бағдар-болашағын анықтауда, саяси-әлеуметтік реформаларды жүзеге асыруға, жаңа Ата Заңның қабылдауына жанкешті атсалысқан азамат, тұлға болды. Екінші биіктігі – ғылым саласында моңғолтанушы тарихшы, философ ретіндегі ұлағатты ғалымдығы.
Қазіргі таңдағы Қазақстандағы ұлттық рухани жаңғырудың өзекті бір саласы – Ұлы Дала тарихындағы ақтаңдақтардың бірі – қазақ даласындағы Алтын Орда тарихының 750 жылдық мерекесінің атап өтілуі – осы хандық дәуірдің білгірі, көрнекті ғалым Зардыхан Қинаятұлының 80 жылдығымен сәйкес келуінің өзі тарихи сабақтастық, символикалық мәні бар дүние деп есептеуге болады»,- дейді.

Сондай-ақ, жас ғалымдарымыз Ө.Қанай, Р.Өміртай, белгілі журналистеріміз Е.Бапи, Ә.Меңдеке, ғалым ағамыздың кенже баласы Ж.Зардыхан, туыстары Ө.Ертісханқызы, Қ.Қаснай белсене атсалысты.
Павлодарда тұратын Әбшүкір Ертісбайұлы «Тау қопарылып, тас атылған жұртта туған ұл» мақаласын, ақын-жазушы Зуқай Шәрбақынұлы «Жоқтау» өлеңін, Әлем Монғолдары қауымдастығының төрағасы, Еңбек сіңірген қайраткер, доктор, профессор Д.Цахилгаан «құттықтауын», ал, Моңғолия Президенті іс басқармасының бастығы болған, ғылым докторы Б.Батхишиг «Демократия теоретигі» атты көлемді мақаласын шараға қатысушыларға оқып, таныстырды.

Аталмыш іс шараның қорытындысы ретінде естелік, мақалаларды құрастырып кітап шығаруды біз міндетімізге алдық. Ал, Н.Мұқамедханұлының құрастырған З.Қинаятұлының «Мақалалар жиынтығы» кітабы баспада, кешікпей жарыққа шығады. Кітап қадемеушілік көрсеткен кәсіпкер бауырымыз Жанат Алтынғадысұлына, автордың «Қазақ мемлекеті және Жошы хан» кітабының үшінші басылымына демеушілік көрсеткен Сайранқызы Райсаға рақмет айта отырып,жұмыстарына табыс тілейміз!
Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы мен «Отандастар» қоры атынан онлайн дөңгелек үстелді өткізуге мүмкіндік туғызған Еуроазия ғылыми зерттеу институтының ұжымына және де атсалысқан басқа да азаматтарға алғысымыз шексіз!
Зардыхана ғамыз 2017 жылғы 23 қарашада ауыр науқастан қайтыс болып, Алматы облысы Райымбек ауылында жерленген. Үстіміздегі желтоқсан айының 31-і күні 80 жасқа толар еді… Ағамыздың жатқан жері жаннат, иманы жолдас болсын! Артына өшпестей мұра қалдырған ғалым ағамыздың аты халықтың жүрегінде мәңгі сақталады.

Ботагөз УАТҚАН,

Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының қызметкері

PS: Зардыхан аға туралы естелік, мақала жазып берем деушілер болса ubota56@gmail.com электрон адресіне жолдауларыңызға болады.