Мақала

Казахын яруу найрагч, эрдэмтэн зохиолч, турк судлаач Ахмет Байтурсыновын тухай

Published

3 years ago

March 2, 2022

Төрсөн огноо: 1872 оны 9-р сарын 5, Бүгд Найрамдах Казахстан улсын Костанай мужийн Жангелди дүүргийн Ахкөл тосгон.

Нас барсан огноо: 1937 оны 12-р сарын 8-ны өдөр хэлмэгдсэн, Алматы хот.

Ахмет Байтурсынов бол агуу турк судлаач, казах хэл шинжлэл, утга зохиол судлалыг үндэслэгч, үндэсний бичгийн шинэчлэгч, соён гэгээрүүлэгч, багш, орчуулагч, публицист, казахын яруу найрагч, төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн, 20-р зууны эхэн үеийн казах түмний үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний удирдагчдын нэг бөгөөд Алаш-Ордын засгийн газрын гишүүн юм.

Ахмет Байтурсынов Тургай мужийн (хот) 2 жилийн орос-казах сургууль болон Оренбург хотын 4 жилийн сургуулийг төгссөн ба 1895-1909 онд Актобе, Костанай, Каркаралинск мужийн орос-казах сургуулиудад багш, Каркаралинск хотын сургуулийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан.

Тэрээр 1913-1918 онд үндэсний анхны “Казах” сонины ерөнхий редактороор ажиллав.

1919 онд Алашорда засгийн газрын Тургай мужийн салбарын гишүүн болж, 1919 оны 7-р сард ЗСБНХОУ-ын Ардын Комиссаруудын Зөвлөл болон Казахын цэргийн хувьсгалт хорооны орлогч даргаар томилогдов. 1920-1921 онд Казах Автономит Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Улсын Ардын боловсролын комиссараар ажилласан.
1922 онд Бүсийн ардын комиссариатын дэргэдэх Эрдмийн төвийн дарга, 1922-1925 онд Ардын боловсролын комиссариатын шинжлэх ухаан, утга зохиолын комиссын дарга болон Казах нутгийг судлах нийгэмлэгийн даргаар тус тус ажиллав.
1921-1925 онд Оренбург, 1926-1928 онд Ташкент дахь Казах ардын боловсролын сургуулиудад казах хэл, уран зохиол болон соёлын түүхийн хичээл заадаг байв. 1928 онд Алматы хотод Казахын улсын сурган хүмүүжүүлэх дээд сургууль нээгдсэнтэй холбогдуулан тэрээр профессорын ажилдаа оров.

Тэрээр 1929 оноос хойш улс төрийн хэлмэгдүүлэлтэд өртөв.

Шинжлэх ухааны бүтээлүүд: А.Байтурсынов нь үндэсний бичгийг шинэчлэгч бөгөөд 1910-1912 онд казахын нутагт бичиг үсэг үл мэдэх явдлыг арилгах зорилгоор ашиглагдаагүй араб үсгийг хасч, казах хэлний авиа зүйн онцлогт тохируулан “Тоте жазу” (Араб үсгээр бичих) цагаан толгойг эмхэтгэж гаргасан юм. Энэхүү цагаан толгой нь араб бичигт суурилсан бөгөөд 24 тэмдэгт, 5 эгшиг, 17 гийгүүлэгч, 2 хагас эгшигээс бүрдэнэ. “Тоте жазу” цагаан толгойг 1913-1929 он хүртэл исламын шашны сургуулиуд болон Зөвлөлтийн сургуулиудад хэрэглэж байжээ. Хятад Улс дахь казахууд өнөөдрийг хүртэл “Тоте жазу”-г хэрэглэдэг. Мөн “Тоте жазу” цагаан толгойн “Сурах бичиг” хэмээх анхны номоо бичжээ.

А.Байтурсыновын “Хэл бол хэрэглүүр” сурах бичиг нь казах хэл шинжлэлийн бүтцийг системчилж, шинжлэх ухааны үндэс суурийг тавьсан судалгаа юм. Ахмедын агуу бүтээлүүдийн нэг бол нэр томьёо бүтээх явдал байв. Казах хэл шинжлэлд хэрэглэгдэж буй жинхэнэ нэр, тэмдэг нэр, үйл үг, төлөөний нэр, холбоо үг, дагалдах үг, угтвар үг, өгүүлэхүүн, өгүүлэгдэхүүн, энгийн өгүүлбэр, нийлмэл өгүүлбэр, хэлц үг зэрэг бүх төрлийн хэл шинжлэлийн нэрс нь эрдэмтний бичиж үлдээсэн өв юм.

“Уран зохиолын хөтөч” судалгаа нь казах хэл дээр гарсан анхны шинжлэх ухаан-онолын суурь бүтээл юм.

“Утга зохиолын хөтөч” нь Ахмет Байтурсыновын гоо зүй, гүн ухааны мэдлэг, уран зохиолын үзэл бодол, шүүмжлэлтэй дүр төрхийг бүрэн тусгасан системчилсэн судалгаа бөгөөд казахын филологийн шинжлэх ухааны хувьд ач холбогдолтой, илэрхийлсэн санаа нь гүн гүнзгий, үнэн зөв байдгаараа ирээдүйд үйлчлэх, үнэ цэнээ хэзээ ч алдахгүй бүтээл юм. А.Байтурсынов анх удаа уран зохиолын түүх, онол, шүүмжлэл, арга зүйг нарийвчлан тодорхойлж, казахын уран зохиолын шинжлэх ухааны тогтолцоог бий болгосон юм.

Уран зохиолын бүтээлүүд. Ахмет Байтурсыновын “Кырык мысал”, “Маса” зэрэг бүтээлүүдийн түүврийн гол санаа нь олон нийтийг сурч боловсрох, урлаг, боловсрол, соёлыг сурталчлах, хөдөлмөрлөхөд уриалах явдал юм. А.Байтурсынов Оросын яруу найрагчид А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов, С.Я.Надсон болон Францын яруу найрагч Ф.Вольтерын шүлгүүдийг казах хэл рүү орчуулсан.

Сурч боловсрох санаа нь А.Байтурсыновын нийгэм дэх ажлынх нь ноён нуруу, иргэний үүргийнх нь үндэс, үзэл суртлын байр суурийн тулгуур нь болсон юм. Ард түмнийхээ хувь заяаны төлөө санаа зовж байсан нь энэхүү байр сууриа хадгалахад нөлөөлсөн юм.

Ахмет Байтурсыновын бүтээл нь казах төдийгүй тухайн үеийн олон түрэг судлаачдын суурь судалгаанд нөлөөлсөн. Түүний бүтээлүүд нь 20-р зууны эхэн үеэс өнөөг хүртэл Төв Азийн түрэг хэлтэн ард түмний бие даасан шинжлэх ухаан, мэдлэгийг бүрдүүлсэн шинжлэх ухааны хүрээнийхэнд танил болоод зогсохгүй, шинжлэх ухааны нотолгооны эх сурвалж болгон өргөн ашиглагддаг.

Ахмет Байтурсыновын Казах эрдэмтдийн анхдугаар их хурал (Оренбург, 1924) болон Курултай (Баку, 1926) дээр тавьсан илтгэлүүд нь турк, туркмен, узбек, киргиз, татар, башкир гэх мэт түрэг судлаачдад үндэсний бичиг үсгээ зохиоход хувь нэмрээ оруулсан.

Киргизийн ард түмний соён гэгээрүүлэгч И. Арабаев 1924 онд Ахмет Байтурсыновын “Тоте жазу” цагаан толгойг үндэслэн Киргиз хэлний цагаан толгой болон номыг бэлтгэсэн. Энэ талаар турк судлаач К.К.Юдахин, А.М.Сухотин нар латин бичигт шилжихээс өмнө Киргизүүд А.Байтурсыновын цагаан толгойн үсгийг тэр чигт нь хэрэглэж байсныг тэмдэглэсэн байдаг. Энэ нь А.Байтурсыновын цагаан толгойг ашиглан түрэг үндэстнүүд бичиг үсэг үл мэдэх явдлыг арилгахад хамтран хүчин чармайлт гаргасны нотолгоо бөгөөд “Тоте жазу” цагаан толгойны үндэстэн хоорондын статусыг харуулсан юм.

А.Байтурсыновын зохиосон цагаан толгойг Хятадын казах иргэд өнөөдрийг хүртэл бичгийн харилцаанд ашигладаг.
Түүний казах хэлийн араб үсгээр бичих дүрмийн үндсэн дээр 1925-1926 онд Кулжа, Шауешек, Сарысүмбезе (Алтайд), Үрүмчид «Шинэ цагаан толгой», «Шинэ үсэг», «Байтурсыны үсэг», «А.Байтурсыны цагаан толгой» зэрэг сурах бичгүүд гарч, багш нарын курс зохион байгуулагсан.

Ард иргэдийн дунд «төте жазу/араб үсэгээр бичих» хэмээн нэрлэгдсэн цагаан толгойг дэлхийн хэл шинжлэлийн ухааны манлай болсон Герман болон орос хэл шинжлэлийн сургуулиудын төлөөлөгчид онцгой үнэлдэг бөгөөд үсгийн тоо нь эх хэлний авианы тооноос харьцангуй бага үсэг, бичигтэй үндэстэн дунд хамгийн оновтой цагаан тогойг үндэслээсэн Ахмет Байтурсыновын авхаалж самбааг биширч байв.

Оросын нэрт турк судлаач, хэл шинжлэлийн ухааны доктор А.Н. Кононов 1974 онд нийтлэгдсэн «Дотоодын турк судлаачдын ном зүйн толь бичиг (хувьсгалын өмнөх үе)» хэмээх бүтээлдээ А.Байтурсыновын товч намтар болон гол бүтээлүүдийг нь санал болгож, шударгаар үнэлж түүний талаар бичигдсэн ном, зохиолуудыг дурдсан билээ. Харин хэл шинжлэлийн ухааны доктор, дорно дахин судлаач Н.Ф. Яковлев «Цагаан толгойн бүтэц дэх математик систем» хэмээх бүтээлдээ «А.Байтурсыновын цагаан толгой бүтээхдээ гийгүүлэгчийн хуулийг бүрэн дагаж, дуу авиаг системчлэхдээ уян хатан байдлыг хадгалж үлдсэн» тухай дурдаж «түүний цагаан толгой шинжлэх ухааны томоохон нээлт» хэмээх тодоройлов.

1993 онд М. Баталов, М.С. Сильченков зэрэг эрдэмтэд «Казах ардын аман зохиол, казах уран зохиолын эссе» хэмээх номондоо «түүний гол чиглэл нь казах түмний нийгэм, соёлын сэргэлтэд түлхэц боллоо» хэмээн дүнгэв.
Одоогийн байдлаар Турк, Иран, Хятад зэрэг орны эрдэмтэд А.Байтурсыновын бичгийн реформтой холбоотой бүтээлүүдийг судалж, шинжлэх үзэл баримтлалуудыг бүтээлдээ ашиглаж байна.

Туркийн Памукалле их сургуулийн Уран зохиолын танхим одоогийн турк аялга, уран зохиолын танхимын профессор Нергиз Бирай шинжлэх ухааны бүтээлдээ түрэгийн ертөнцийн соён гэгээрүүлэгчид «Мехмет Акиф Эрсой болон Ахмет Байтұрсыновын үзэл санааны ертөнц» сэдэвт өгүүлэл бичсэн. Нергиз Бирай дээрх соён гэгээрүүлэгчид эх орон, ард иргэд, үндэс угсаа, хэл, шашнаа дээдэлж, эдгээрийг амьдралынхаа зарчим болгож байсан тухай дурдсан билээ.

Анкара Қажы Байрам Вели их сургуулийн профессор, түүхийн ухааны доктор, Г. Курманғалиева-Ерджиласун «соён гэгээрэл, боловсрол, шинжлэх ухааны асуудлууд нь 20 дугаар зууны түрэгийн сэхээтнүүдийн гол асуудал байлаа, 1926 онд Бакуд болсон трэг судлалын хуралдаанд А.Байтурсыновын санал, үзэл баримтлал нь өнөөдрийг хүртэл чухал хэвээр байна» хэмээн үнэлжээ.

Ахмет Байтұрсыновын ХХ зууны эхэн үеийн шинжлэх ухаан-публицистик, соён гэгээрэл ба нийгэм, улс төрийн ажил нь казах түмний эв нэгдэл, нэгдмэл болох мөн өөрсдийгөө таньж мэдэхэд асар их хувь нэмэр оруулсан. 1967 онд Колумбын их сургуулийн эрдэмтэд профессор Эдвард Олуортаны санаачилгаар гаргасан «Төв ази оросын нөлөөн дор» номондоо Ахмет Байтұрсыновыг соён гэгээрүүлэгч, зүтгэлтэн хэмээн үнэлж түүнийг улс төрийн эрхэм хэмээн тодорхойлжээ.

1985 онд Оксфордын их сургуулийн Төв ази судлалын төв нь Алашын манлайлагчид А.Бөкейхан, М.Дулатов, А.Байтурсынов, Т.Рыскулов нарын талаар «соёлын бослого гаргагсад» эвсэл «соёлын сэргэн мандалт» хэмээн бичсэн байдаг.
Хятадын алдартай толь бичгийн сайтуудын нэгэнд (Beichengjiu) А. Байтұрсыновын нэр дэлхийн эрдэмтэдтэй мөр зэрэгцэн жагсаж байна.
Энэхүү ойн баяр нь Ахмет Байтурсыновын соён гэгээрүүлэх замаар ард иргэдийнхээ төлөө хөдөлмөрлөж, түүний бүтээлүүд нь тэр чигтээ казах түмний хэл, уран зохиолыг шинжлэх ухаанчаар хөгжүүлэх мөн хэлний соёлыг таниулахад оршино.
Тухайн үед улс төрийн хэлмэгдүүлэлтэд өртсөн казах түмний эрхэм Ахмет Байтұрсыновын соён гэгээрүүлэх ажил, өнөөдрийг хүртэл чухал хэвээр байгаа түүний шинжлэх ухааны бүтээлүүдийг дэлхийд таниулах, казах болон түрэг түмний нийтлэг бахархал болгож, шинжлэх ухааны бүтээлийн өвийг олон улсын түвшинд сурталчлан таниулах нь зүйтэй хэмээн үзэж байна.

Related Topics:Ахмет Байтурсыновын тухай

Up Next

Алатау бөктеріндегі ерекше демалыс

Don't Miss

Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезінің даму кезеңдері

Kaznews Agency

Казньюс агенттігі

Мақала

Президент сұхбаты талқыланды

Published

10 months ago

January 13, 2024

Kaznews Agency

Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Егемен Қазақстан» газетіне берген көлемді сұхбатында былтыр атқарылған істер мен алдағы жоспарлар жайлы айтқан. Зорлық зомбылық жасағандарға жазаның күшейетінін мәлімдеп, атом электр станциясын салу мәселесіне кезекті рет тоқталған.
Қасым-Жомарт Тоқаев алдымен 2023 жылы атқарылған жұмыстарға тоқталып және бұл жыл еліміз үшін маңызды оқиғаларға толы жыл болғанын айтқан. Былтыр Конституциялық сот жұмысын бастады. Мәжіліс пен мәслихат депутаттарын жаңа ереже бойынша сайлап, аудан қала әкімдерін таңдадық. Ұлттық қордан балаларға қаржы бөлінетін болды. Экономиканы әртараптандыру және монополиядан арылту, инфрақұрылымды жаңғырту, бизнесті қолдау, инвестиция тарту жұмыстары мықтап қолға алынды. Бұл жұмыстар биыл да жалғасын табатынын айтылды. Әлеуметтік салада қордаланып қалған мәселелер біртіндеп шешіле бастады. Еліміздің түкпір-түкпірінде білім ошақтары, оның ішінде, «жайлы мектептер» бой көтеруде. Ауылдарда денсаулық сақтау нысандары салынып жатыр. Әлеуметтік тұрғыдан осал топтағы азаматтарға кешенді түрде қол¬дау көрсету үшін Әлеуметтік кодекс қабылданды. Зиянды еңбек жағ¬дайында жұмыс істейтін азамат¬тар үшін арнайы төлемақы енгі¬зіл¬ді. Табиғатты қорғауға жауапты ме¬ке-мелердің қызметкерлеріне олар¬дың өмірі мен денсаулығына төне¬тін қауіп-қатерге қатысты үстеме¬ақы төленетін болды. Медицина қыз¬мет¬керлерінің, мектепте, колледж¬де және балабақшада жұмыс істейтін педагогтердің жалақысы өсті. Ұлттық қордан балаларға қаржы беру мәселесін реттейтін заң күшіне енді. Негізгі экономикалық көрсеткіштерді, оның ішінде инфляция деңгейін ескере отырып ең төменгі жалақыны анықтайтын әдістеме қабылданғаны айтылды.
Бұл жұмыстардың бәрі халық мүддесі үшін жасалып жатқанын және
осы жұмыстың бәрі 2024 жылы да жалғасын табатыны айтылды. Біз тиянақты және жоспарлы әрекет жасаймыз, мақсатқа жету үшін үздіксіз алға ұмтыламыз. Бұл – айрықша маңызды жыл болмақ екеніне аса мән берілген.
Бұл қадам қоғамды ұйыстырып, ұлттық бірегейлігімізді айшықтап, ел бірлігін нығайта түсуге ықпал етеді деп сенеміз, уақытылы қабылданған мақсат екені сөзсіз.
Ең бастысы, халқымыз аман, еліміз тыныш болсын! Қазақстанымыз өсіп-өркендей берсін!

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
https://farabi.university
ЖОО-ға дейінгі білім беру факультеті
ЖОО-ға дейінгі дайындық кафедрасының аға оқытушылары:
М.Ш. Тойғанбекова, Г.М. Мужигова, С.Р. Нұртілеуова

Мақала

Ұлттың ұлы жиынына айналған Дүниежүзі қазақтарының бес құрылтайы (1992ж. -2017жж.)

Published

10 months ago

January 9, 2024

Kaznews Agency

Дүниежүзі қазақтарының басын қосқан тұңғыш құрылтайдың шақырылған кезінен бесінші құрылтайдың арасын уақыт өлшемімен cанасақ 25 жылдың жүзі болады екен. Төрткүл дүниеге тараған қандастарымыздың бірінші құрылтайға жиналған кезінде олардың кіндік қаны тамған атамекені жайлы, ата-баба жеріне оралу туралы қуаныш пен күдікке толы ойларымен, V-ші құрылтайдағы өзгерістерді салыстырып көрсек, өткен 25 жыл уақыт – бірнеше ғасырлық уақытқа тұратындай өзгерістерге ұйтқы болған мерзім екенін байқауға болады.
Бірінші әлем қазақтарының құрылтайы ерекше жағдайда тәуелсіздік туын желбірегеніне бір-ақ жыл толып, жас мемлекетіміз тұсауын кескен сәби тәрізді аяғынан тәй-тәй басқан уақытта шақырылды.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін ұлт үшін жасалған игі істердің бірі әлемге шашыраған қазақтың басын Атамекенде қосты. Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетінің 27 тамыз 1992 жылғы № 709 қаулысымен Дүниежүзі қазақтарының құрылтайына дайындық жүргізу мен оны өткізу туралы нақты жұмыстар қолға алынды.
Әлем қазақтарының бірінші құрылтайын өткізу мақсатында жасақталған ұйымдастыру комитетінің Төрағасы болып сол кездегі премьер-министрдің орынбасары Мырзатай Жолдасбеков, Төрағаның орынбасары Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының бірінші хатшысы, Қалдарбек Найманбаев және тағы бір төрағаның орынбасары Алтынбек Сәрсенбаев болды. Ұйымдастыру комитеті әлемнің отыздан астам елінде тұратын отандастарымызға хат жолдап, ата-баба үрдісімен күллі дүниедегі қазақтардың басын біріктірген тұңғыш құрылтайға шақырды. Алматы қаласында 1992 жылы (28 қыркүйек – 3 қазан) өткен Құрылтайға Түркия, Германия, Швеция, Норвегия, Франция, Монғолия, Ресей, Қырғызстан, Түркменстан, Өзбекстан тағы басқа алыс және таяу шет мемлекеттерден яғни, 33 елден, сонымен қатар 800-дей Қазақстан облыстарынан келген өкілдер қатысты.
Тұңғыш құрылтай шетелдегі сан миллион қазақтардың атажұртқа деген ынта-ықыласын барынша арттыра түсті. Құрылтайда әлемге тарыдай шашылған қандастарымыздың бас қосуы, қазақ елінің шынайы тәуелсіздікке қол жеткізуінің айқын көрінісі болды.
Кеңестік кезеңде тарихи отанынан тыс жерде жүрген бауырларымыздың басын қосып, ұлттық мүдде, елдік бірлік төңірегінде табысу-үлкен арман болғаны баршамызға аян. Әлемдегі күллі қазақтың басын біріктіріп, өткізген осындай жиын біздің елімізде бұрын-соңды болмады. Қазақтар көз жазып қалған ағайындарымен қауышты, ағасы-інісін, інісі-ағасын тауып, көкейдегі армандарын айтты. Құрылтайға алыс-жақын шетелдегі қазақ диаспорасына байланысты көптеген өзекті мәселелер қаралды. Шетелдегі ағайындарға мәдени-рухани жағынан қолдау көрсетудің бағыт-бағдары мен міндеттері айқындалды.
«Қазақтар:кеше, бүгін және ертең» атты тақырыпта өткен құрылтайдың ғылыми конференциясында Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығын құру және оның жарғысын және басшы органдарын сайлау мәселелері талқыланды.Құрылтайдың соңғы күні Алматы облысының Дегерес жайлауындағы ұлы дүбір тоймен тарады. Бұл құбылыс Тәуелсіздік тарихына ұлт ұйысқан ұлы сәт және елдіктің ең алғашқы тойы болып жазылды.Барлық шеттегі қандастарымыз осындай жиын соңғы болып қалмай, жалғасын тауып, елге келетін қандастарымыздың ұлы көшіне жол салса деген тілектерін білдірді. Атажұртта шақырылған алғашқы құрылтайға келген қандастарымыз өздерінің көкейінде жүрген қуаныштарымен бөлісіп, пікірлерін білдірді. Алғаш шақырылған құрылтайда қазақ ұлтының өзекті мәселелерімен айналысатын Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы құрылды.
Ал 2002 жылдың 23-24 қазанда Дүниежүзі қазақтарының екінші құрылтайы Түркістан қаласында өтті. Құрылтайға əлемнің 33 елінен 470 адам келді. Екінші Құрылтай Қазақстан Республикасының тәуелсіздігінің он жылдығымен қатар келгендіктен жында еліміздің қол жеткен табыстары қамтылды. Құрылтайда жалпы қазақ халқының алдағы уақыттағы әлеуметтік-экономикалық, мәдени-рухани, оқу-білім саласындағы өсіп-өркендеуі жөніндегі маңызды мәселелер қозғалды. Құрылтай əлем қазақтарының алдында тұрған міндеттердің аса күрделі екенін айрықша сезіне отырып, қандастарымыз өмір сүріп жатқан сырт елдермен өркениетті келісімдер негізінде қазақ ұлтымыздың қалыптасу жолын жалғастыра беру, бауырластарымыздың ұлттық-мəдени тұрғыдан жан-жақты дамуына күнделікті қолдау жасау мәселелері қарастырды.
Қазақ елі тарихындағы Алматыдан кейінгі жаңа елордамыз – Астана қаласы, республикамыздың ортасында бой көтеруі ынтымақ-бірлігімізді арттырып, ұлттық рухымызды асқақтаты. Жаңа Елордада 2005 жылы 28-қыркүйек пен 2-қазан айларының аралығында өткен әлем қазақтарының үшінші Құрылтайында əлемнің 32 елінен 312 қандастарымыз келді. Үшінші құрылтайдың ерекшелігі іскерлік бағытта өткізілді. Құрылтайда: мәдениет, оқу-білім, бұқаралық ақпарат құралдары және көші-қон мәселелерін қарастырған төрт секциялық мәжілістер өткізіліп, шетелдегі қазақтармен байланыс жасаудың өзекті мәселелері талқыланды.
Ал 2011 жылы 25-27 мамырда Астанада өткен төртінші Құрылтайға 35 шет елден 380 делегат, Қазақстанның әр аймағынан 300-ден астам адам қатысты. ІV құрылтайдың делегаттарының 60%-ы жастар болды. Құрылтайда қаралған өзекті мәселелерге қандастарымызға қолдау көрсетіп, қамқорлық жасаудың нақты жолдарын айқындау, көші – қон туралы заң жобасының қайта қаралуы, «Нұрлы көш» бағдарламасының 2-ші кезеңінің жобасын жоспарлап қолға алу және т.б. мәселелер қаралды.
2017 жылдың маусымның 22-25 күндері Астанада өткен әлем қазақтарының V- ші Құрылтайына 39 шетелдерден 350 адам, барлығы 750 делегат пен қонақ қатысты. Құрылтайда шетел қазақтарының Қазақстанмен байланыс жасаудың өзекті мәселелері негізінде әртүрлі тақырыптар бойынша дөңгелек үстелде талқыланды. Дөңгелек үстелде: шетелдегі ағайындармен мәдени-рухани байланыс, көші-қон, шетелдегі қазақ жастарының елімізде білім алуы, бизнес, кәсіпкерлік және тағы басқа мәселелер қаралды. Қандастарымызға сапалы білім беруде мемлекет тарапынан қолдау көрсету және шетелдегі қазақтардың атамекенге мүмкіндігінше көбірек оралуына жағдай туғызуды басты назарға алу мәселесі қойылды.
Атамекенде шақырылған Дүниежүзі қазақтарының бес Құрылтайының қазақ халқы үшін орны ерекше, өйткені еліміз қазақсыз көркейіп, болашақта қадымдап қадам жасай алмайды. Қазақ елінде шақырылған әрбір Құрылтайлардың тарихи маңызы ерекше болып табылады.
Дүниежүзі қазақтарының құрылтайы шетелдердегі қандастарымыздың кездесуі мен араласуының аса зор тетігіне айналып отыр. Азаттықтың елең-алаңындағы күрделі кезеңіне қарамастан республикамызда шақырылған алғашқы құрылтай шетелдердегі қандастарымыздың республика аумағына өз еркімен көшіп келуіне үлкен себепші болды. Ат қазығын байлар атамекенге тәуелсіздіктің алғашқы үш онжылдығында ел халқының саны 1 миллионнан астам қандасымызбен толықты. Шетелдегі этникалық қазақтардың атамекенге оралуы Қазақ елінде негізгі ұлт санының артуына ықпал етті. Олардың үлес салмағы өсті, яғни бүгінгі күні халықтың мәдени сабақтастығын қалпына келуіне, туған тілдің, дәстүрдің, салттың, халықтық өнердің молаюына, мемлекеттік тілдің әсіресе, солтүстік-шығыс өңірлерде таралуына септігі мол болды. Қандастарымыздың атамекенге оралуы республиканың демографиялық жағдайын ғана жақсартып қоймай сонымен қатар елдің әлеуметтік-экономикалық және ғылым мен мәдениеттің, әдебиет пен өнердің дамуына да өзіндік үлестерін қосып келеді.
Бүгінде әлемнің қырыққа жуық шет елдерінде тұратын қазақ диаспорасының өзекті мәселелері талқыланып, оларды шешуде көптеген іс – шаралар атқарылуда.Қандастарымызға сапалы білім беруде мемлекет тарапынан қолдау көрсетіліп, шетелдегі қазақтардың атамекенге мүмкіндігінше көбірек оралуына жағдай жасалуда.
1992 жылы шақырылған Ұлттың ұлы жиынына айналған тұңғыш Құрылтадан кейінгі 25 жылда әлем қазақтарының басын қосқан бес Құрылтайы өтті. Атамекенде шақырылған әр құрылтайдың қазақ халқы үшін орны ерекше. Өйткені Қазақ елі қазақсыз көркейе алмайды, келешекке қарыштап қадам жасай алмайды. Міне, сондықтан Қазақ елінде шақырылған құрылтайлардың жөні де, мәні де ерекше.
Бірінші құрылтай ата- бабаларымыз ғасырлар бойы аңсаған азаттыққа қол жетіп, «Тәуелсіз мемлекет» атануы арқылы этникалық қазақ көшіне жол ашты. Қазақ елінің дүниежүзілік қауымдастықта өзіндік орны мен айтар сөзі бар, әлемдік саясатта өзгелер санасатын салмағы, бүкіл адамзаттың бірлігі мен бейбітшілігі үшін алға қойған асқақ арманы бар ел ретінде мойындалып, Мәңгілік Ел болудың берік іргетасын қалады.

Тәуелсіз Қазақстан тарихының жаңа бетін ашқан Қазақ елінде шақырылған Ұлттың ұлы жиынына арналған әлем қазақтарының бес Құрылтайының қазақ халқы үшін тарихи маңызы зор. Өйткені еліміз қазақ ұлтымен көркейіп, болашаққа нық қадам жасай алады. Ұлттың ұлы жиынына айналған бұл құрылтайлар – қазақ халқының жаңа мыңжылдыққа біртұтас жасаған ұлт ретінде нық қадам басқанның белгісі болды.

Әл- Фараби атындағы ҚазҰУ Тарих факультетінің
Профессорлары https://farabi.university
Гүлнар Қозғамбаева, Нәзия Тасилова,
Жоғары оқу орнына дейінгі білім беру факультетінің аға
оқытушылары Меруерт Ибрагимова, Сандуғаш Нұртілеуова

Cурет: Дүниежүзі қазақтарының тұңғыш құрылтайына жиналған делегаттар.
(Г. Қозғамбаева. Н. Тасилованың «Қазақ әдебиеті» газетінен алынды.
https://kazgazeta.kz/news/60984 )

Мақала

Колледждегі қысқы сессия

Published

11 months ago

January 8, 2024

Kaznews Agency

Бүгін 25.12.2023 жылы әл – Фараби атындағы ҚазҰУ https://farabi.university/, колледжінде күзгі сессия басталды. ПОК- 207 тобының білім алушылары философия пәнінен емтихан тапсырды. Білім алушылар емтиханға үлкен дайындықпен келген. Олар пәнді меңгеру кезінде, философияның мақсаты- адамның күнделікті түсініктерден дүние жайлы, ақиқат білімдерге бастап, ең жоғарғы құндылықтарға жету жолын көрсету, табиғат құбылыстарының барлық нақты мазмұнын танып білу, қоғамдық құбылыстардың нақты-тарихи маңызын түсіндірудің не екенін және “Философияны оқу бізге не береді?” деген сұраққа жауап таба білді. И. Канттың өз сөзінде: “адамға адам болып қалу!”- деген болатын. Қандай жағдайда болмасын философия адамға адам болып өмір сүруді үйретеді.
Білім алушылар емтиханнан сүрінбей өтті.

Әл – Фараби атындағы ҚазҰУ
колледжінің қазақ тілі пәнінің оқытушысы
Әсембаева Алтын Шакержанқызы,
Физика пәнінің оқытушысы
Мадиярова Чинтай Атыканқызы,
Тарих пәнінің оқытушысы
Аппақова Мадина Несіпбекқызы,
Философия пәнінің оқытушысы
Жумаева Жазира Халметқызы

Мақала

Колледж тынысы

Published

11 months ago

January 8, 2024

Kaznews Agency

Бүгінгі таңда ХХІ ғасыр табалдырығын еркін аттаған азат ұрпаққа тәлім – тәрбие және білім беруді жетілдірудің басым бағыттарын айқындау мақсатында өскелең ұрпақтың білімі әлеуметтік – мәдениетке сәйкес болуы қажет. Кәсіби бағдарға сәйкес мамандық таңдау барысында әл – Фараби атындағы ҚазҰУ https://farabi.university/, колледжіне келіп оқып жатқан 1- курс білім алушыларымыз алғашқы оқу жылының жартысын тәмамдап, қысқы сессияны да тапсыратын кезге жетіп қалды. Биылғы оқу жылында колледжде білім гранттарын жеңіп алған білім алушыларымыздың аяқ алысы да қуантарлық. Олар колледжде білім алумен бірге өнерлерін де ұштап жатқан жайы бар. Атап айтсақ бағдарламашы тобында оқитын Абылхан Әлихан домбыраның құлағында ойнаса, құқықтану бөлімінде оқитын Ислам Әнелдің сызылтып ән салатын өнері бар екен. Ал аудармашы тобының білім алушысы Естай ұлы Ерсұлтан концертті жүргізіп қана қоймай, мәнерлеп оқудың шебері екеніне көзіміз жетті. Негізгі айтатын ой білім алушылардың кәсіби білім алуға бейімделуі дегеніміз оларды мамандыққа жаңа жағдайда бейімдеу. Жастардың колледжге келгендегі алғашқы әсерлері, олардың негізгі мақсатын саналы түсінуі мен сезінуі және өзі таңдап келген мамандығына қызығушылығын арттыру үшін білім беретін оқытушылар құрамы да талапқа сай. Қорыта айтқанда біздің колледжде білім алған жастардың келешекте жақсы маман болып шығатынына сенім мол.

Әл – Фараби атындағы ҚазҰУ
колледжінің қазақ тілі пәнінің оқытушысы
Әсембаева Алтын Шакержанқызы,
Физика пәнінің оқытушысы
Мадиярова Чинтай Атыканқызы,
Философия пәнінің оқытушысы
Жумаева Жазира Халметқызы