Connect with us

Лайфстайл

МҰХ-ның мүшелері мен аймақ басшыларына ашық хат

Published

on

МҰХ-ның мүшелері Қ. Бәделхан, Г. Солтан, Д. Мұрат
Баян-Өлгий Аймақтық азаматтар өкілдері Хуралы төрағасы Д. Бауыржан, Аймақ әкімі Ә. Ғылымхан,
Білім, мәдениет және өнер басқармасы бастығы Қ. Зәурелерге

Ашық хат

2019.12.18 Соғақ

Мен Уақ-қыдырма тегі Баатаржав Жүкейұлы 1990 жылы Қобда мұғалімдер институтын моңғол тілі мен жазуы мамандығы бойынша бітірдім. Алғашқы еңбек жолымды Баяннуур сұмындық он жылдық орта мектебінен бастап, Көкмойнақ, Ойғыр мектептерінде мұғалім, оқу ісінің меңгерушісі, мектеп директоры қатарлы қызметтерді атқарып, білім саласына 30-дай жылғы терімді төккен ауыл мектебінің қатардағы қарапайым ұстаздарының бірімін. Білім саласын нарықтық жүйеге бейімдеу, білім туралы топтама заңдарды іске асыру, оқыту технологиясын жаңалау «шәкірт орталықты» әдістемені қолдану, «тірек бағдарламасы», «жетілдірілген бағдарлама» секілді бұл салада жүргізілген барлық өзгерту жаңартулардың бел ортасында болдым.
Соңғы 30 жылда аймағымыздың білім саласы бүгінгі өскелең талапқа сай дамып, ілгерледі ме? Әлде, кейін қалды ма? Бұған қорытынды жасау үшін кешенді, ауқымды зерттеу қажет болғанымен 30 жыл осы саланың ыстығына күйіп, суығына тоңып жүрген адам тұрғысынан сіздерге айтар сөзім бар. Өткен ғасырдың 80-90- жылдарына тоқталмай –ақ, бүгінгі ұлт алдында, ұрпақ алдында, қазақ мектептерінің алдында тұрған ең көкейкесті мәселелерді сіздердің назарларыңызға жеткізіп, оны шешу жолдары жайлы өз ойымды ұсынбақпын:
1. Қазіргі біздің оқу бағдарламамыз «қос тілді оқыту бағдарламасы» дегені болмаса, аты бар да заты жоқ, тұғырнамасы да жоқ. Оның оқыту мазмұны мен әдістемесі ғылыми негізде жүйеленбеген. Қазақ, тыва балаларының күндік, апталық жүктемесі ауыр. Айталық, бастауыш, орта сыныптарда ұлттық бағдарламамен салыстырғанда қос тілді бағдарламамен сабақ істейтін оқушылардың апталық жүктемесі 2-3 сағатпен артық. Кейбір сабақтар күндік кестеге сыйыспайтындықтан түстен кейін шақырып, үйреткен болып жүр. Ал түстен кейін бос орын, кабинет жеткілікті ме? Жоқ, әрине. Шын мәнінде, сабақ жүрілмейді, баланың құқығы бұзылуда. Қазіргі 7-сынып балалары кезіндегі 5-сынып балалары деген сөз. Соңғы сағаттарда парта құшақтап, есінеп еңсесі түскен баланы көз алдарыңызға елестетіп көріңіздер. Атан түйенің жүгін тайлақ түйеге артуға бола ма?!
2. Бастауыш сыныпта моңғол тілі сағатының үлес салмағы басым. Ана тілінде қарыптап оқып, сауаты жаңа ғана ашылып келе жатқан балаға моңғол тілі қатар үйретіле бастайды. 2015 жылы бекітілген Моңғол тілі туралы заңда моңғол балаларына 5-сыныпқа дейін шет тілін енгізбеу туралы арнайы бап бар. Мұның негізін бала бастауыш сыныпта ана тілінде таза, тұнық сөйлеп, қатесіз дұрыс жазып қалыптасу және ана тілінің қыр сырын, оның иірімдерін толық меңгеру керек дегенмен түсіндіреді. Ал, қазақ балалары үшін моңғол тілін ана тілі емес, шет тілі деп көрсек, бұл баптың қазақ балаларына қатысы бар ма, жоқ па? Моңғол тілі сағатын қосу арқылы балалар моңғол тілін толық меңгереді деп көру жаңсақ пікір. Бұл мәселені тек ғана жүйелі оқулық, білікті ұстаз, үздік әдістемемен ғана шешуге болады.
3. Оқулық мәселесі. Қазақ балаларының тіл үйренуіне арналған моңғол тілі оқулығы жоқ. Тек моңғол балаларына арналған оқулықты тура пайдаланып жүр. Бұрыңғы Базылхан, Шерікбай, Өмірзақ жазған оқулықтардың көбі диалог, сұхбаттарға құрылған, жеңіл мәтіндер, мәтін сайын сөздіктер берілумен қатар кітап соңында арнайы сөздік қосымшасы көрсетілетін. Грамматикалық ережелер жүйелі беріліп, оқушы өз бетімен аударма жасап, тіл үйреніп кететін мүмкіндіктер жасалатын. Бүгіндері баланың өз бетімен тіл үйреніп кететін түрлі диалогтарға құрылған қойын кітапшалары, қалта сөздіктері, оқушының моңғол-қазақ сөздігі жоқ. Осыдан жарты ғасырға таяу уақыттың алдында жарық көрген Б.Базылханның «Қазақша-моңғолша» 30 мыңдық сөздігі, 1984 жылы баспадан шыққан «Моңғол-қазақ сөздігі» бүгіндері табылуы қиын және алып жүруге, қолдануға қолайсыз.
4. Орта сынып бағдарламасының соңында жалғыз ғана нұсқау бар. Ол – «барлық сабақты тек моңғол тілінде жүргізу». 6-сыныптан барлық сабақты тура моңғол тілінде жүргізу өте ауыр. Ешбір әдістемесесі жоқ, тек моңғол тілі ғана емес басқа барлық сабақ осы тілде жүріліп отыр. Мұғалім қазақша түсіндіріп береді. Алайда кітап мазмұнындағы ғылыми түсініктер, ереже, анықтамалардың қазақша баламасы жоқ. Көп ұстаздар ғылыми негізде емес қара дүрсін түсінік береді. Моңғолша түсінбеген баланың сабаққа көңілі соқпайды. Сонан біраздан соң тастайды. Ол айналып келіп, білім сапасына келіп тіреледі.
5. Орталықта тұратын кейбір ағайындар тіпті кейбір зиялыларымыздың өзі «баланы жастайынан моңғолша оқыту керек», « қоғамдық ортада тек моңғол тілінде сөйлеу қажет» деген секілді пікірлерді әредік болса да білдіріп жатады. Әрине, бұл жеке адамның құқығы. Әйтсе де, бала жастайынан өз ана тілінің қадір қасиетін сезініп, ұлттық құндылықтарды бойына сіңіріп өссе, өзге ұлттың тілін тез үйреніп, өзге ұлтқа зор құрметпен қарайтын ұлтжанды азамат болып ер жетеді. Бұл орайда Ата заңның 8-ші тармағының екінші бабында көрсетілгендей « ұлт азшылығының ана тілінде қарым қатынас жасау, оқып білім алу, өнер, мәдениет ғылыми жұмыстармен шұғылдану» жайындағы құқықтарымыз толық білуіміз керек және бұл бап жайында жоғарғы сотың түсініктемесін халық көпшілікке тәптіштеп түсіндіруіміз қажет деп білемін.
6. Көп ұлтты Қазақстан, Ресей сынды мемлекеттердің орта сынып тарих оқулықтарында сол елге қоныстанған ұлттардың қалай келгені, қалай қоныстанғаны жайлы шолулар берілген. Ал, осы өлкеге қоныстанғалы 2 ғасырға таяу уақыт болған қазақ ұлты жайлы бастауыш, орта сынып тарих оқулығында бірде бір сөйлем жоқ. Тіпті қазақ балалары мен жастарының өзі қайдан келіп, қайда тұрғаны жайында еш хабарсыз. Мектеп қабырғасында қазақ ұлтының озық дәстүр, үлгі өнеге, тәрбиесі жайлы еш нәрсе айтылмайды. Осыдан болып қазақ балаларына тәлім тәрбиесі босаңсып бара жатқандығы жасырын емес. Соңғы кездері орталық кейбір басылымдарда, әлеуметтік желіде қазақ ұлты жайлы сыңаржақ пікір айтылып жатуының бір себебі осы деп білемін. Егер орта сынып тарих оқулығында қазақ ұлты жайлы 2-4 сағат бағдарлама енсе, моңғол ағайындар біздер жайлы басқаша түсінікте болар еді.
7. Басты тұлға ұстаз мәселесі. Білім саласының ауыр жүгін арқалап жас ұрпаққа сапалы білім, саналы тәрбие беріп жүрген көптеген әріптестеріммен мақтанамын. Алайда мұнымен бірге білім, білігі таяз, үйрету әдіс тәсілі осал ұстаз деп айтудың өзі қиын адамдар да білім саласында баршылық. «Е, мал іші ғой, бірер жарым ондайлар болады ғой» деп көрсек те, ондайлардың үлес салмағы жылдап-айлап артып келе жатқанын айтпау мүмкін емес. Ешбір сынақсыз, білім, білігі осал адамдар мектеп деген киелі орданың табалдырығын аттай беретін болды. Мектеп жас ұрпақты оқытатын, тәрбиелейтін, дамытатын, соңында азамат етіп қалыптастыратын үлгі өнеге, тәлім тәрбие беретін ғылым мен білімнің ұясы. Іс әрекеті үздіксіз жүріліп, нәтижесі ұзақ мерзімде шығатын технологиясы өте нәзік сала. Соңғы кезде мектептің осы бір ізгі мұраты көмескіленіп, сайлауда жеңген партия адамдарының жалақы алып, жан сақтайтын қамқорлық орнына айналып бара жатқаны жасырын емес. Бұл турасында Ахмет Байтұрсынұлының «Ұлтты түзеймін десең, ұрпақты түзе, ұрпақты түзеймін десең, ұстазды түзе» деген ұлағатты сөзін еш естен шығармаған абзал.
8. Басшылық жайлы. Бастық ол жүрегінде иманы, бетінде ары, басында білімі, бойында өмір көрген тәжірибесі мен бірге туа біткен дарыны бар, ұйымдастырушылық қабілеті зор адамдардың айналысатын өнері. Яғни, басшылық ақылмен, айламен жүргізетін өнер. Халықтың өмірін оның жан дүниесін терең сезінетін, қол астындағы адамдардың өсіп жетілуіне ықпал ететін елгезек, кішіпейіл, білімді, арлы білікті басшылар бар. Әрине олардың іс әрекетіне қуанып отырамыз. Елдің сөзін сөйлеп, жыртысын жыртып жүрген халық қалаулылары да көп. Сонымен бірге басшылықтың әліпбиін де танымайтын, әр нәрсеге партиялық көзқараспен қарайтын, елді ұнамды ақыл парасаты, білім білігі, өзінің көшбасышылық қасиеті емес, қорқытып үркітіп, бопсалап басқаратын басшылар да баршылық. Абай атамыз:
Қолда келе бере ме жұрт меңгермек,
Адалдық, арамдықты кім теңгермек?
Мақтан үшін қайратсыз болыс болмақ,
Иттей қор боп, өзіне сөз келтірмек, – дегендей осындайдан болып, ел ішінде шолақ депутат, шолақ әкім, шолақ белсенді деген сөз тіркесі қалыптаса бастады.
1928-30 жылдары өздерін солшылдармыз деп билікке келген білім тәжірибесі аз, ар иманы төмен адамдар халықтың нақты жағдайымен санаспай, мыңдаған жылдар қалыптасқан салт дәстүріне жат әрекеттер жасап, асыра сілтеушіліктен болып, халық қаншама зардап шекті. Сол зардапты жою үшін қаншама уақыт, қаншама қаржы жұмсалды. Біз өткен тарихтан ғибрат алуымыз керек. «Қатынның қарызы байында, халықтың қарызы ханында» деген атам қазақ. Жүз мың халықтың көз жасын арқалап, тауқыметін көтеріп отырған сіздерді менің төмендегі ұсыныс, пікірімді мемлекет, үкімет құзырына жеткізіп, шештіру үшін атсалысады деп сенемін.
1. Қос тілді бағдарламаны ғылыми орталықтар, әдістемелік мекемелер, жетекші ғалымдар, ұстаз педагогтардың пікір ұсынысын ала отырып, ғылыми негізде жасатып бекіттіру;
2. Қазақ, тыва мектептерінде сабақтың жүрілу уақытын 40 минуттан 35 минут болдыру мәселесін жүйелі түрде түсіндіріп шештіру;
3. Бастауыш сыныпта ана тілі мен моңғол тілінің үйлесімді қатынасын енгізіп, әлем тәжірибесіне негіздеп, баланың психологиялық және физиологиялық ерекшелігі мен оның қызығушылығына негіздеп, моңғол тілінің оқулықтарын бастыру;
4. Моңғол тілінің орта сынып оқулықтарын білікті тәжірибелі ұстаздарды жұмылдырып, жаздырып бастыру, оқулықтарды күнделікті қолданысқа негіздеп жасау;
5. Оқушылар мен жастардың тіл үйрену қажеттілігін өтей алатын әртүрлі диалогтық сөздіктер, қалта сөздіктері, моңғолша-қазақша оқушы сөздігін басып шығару, оған қаржы бөлу;
6. Орта сыныптарда моңғол тілінен басқа сабақтарды моңғолша жүргізетін әдістеме дайындау, пәндер бойынша терминологиялық сөздіктер жасау, табиғат тану сабақтарында Қазақстан оқулықтарын қосымша пайдалану;
7. Ата заңның 8-тармақ, 2-бабына Жоғарғы соттан түсінік алу. Бұл туралы бұқаралық ақпарат құралдары арқылы көпшілікке түсінік беру, насихаттау;
8. Орта сыныптың «Моңғол тарихы» оқулығына қазақ халқы жайлы шолу енгізу мәселесін қою;
9. Мектептің мәртебесін көтеру, ұстаздарды ашық сынақтан өткізіп, жұмысқа алу туралы арнайы ереже бекіту. Халық көпшілік мемлекет емес ұйымдардың бақылауында сынақтан өткізу;
10. Бұл мәселеге қоғамның назарын аударту. Аймағымыздың барлық ұйым мекеме басшылары, мемлекеттік емес ұйымдардың жетекшілері, кезіндегі ел бастаған азаматтар, зейнеттегі мектеп директорлары, аға ұстаздар, бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерін қамтыған аймақ деңгейінде жиын өткізіп, көпшілік талқысына салу;
11. Еліміз 2025 жылы моңғол ұлттық жазуына, Қазақстан 2021 жылы латын әліпбиіне көшеді. Бұл жайлы басшылар да, зиялы қауым да әзірге ауыз ашпай келеді. Тіпті дайындығымыз да жоқ. Осыны да естен шығармай, әзірлік шараларын алуымыз қажет.
Бүгін дүние өте жылдам өзгеру үстінде. Электрондық үкімет, жасанды интеллект, жаһандану секілді ұғымдар күнделікті өмірімізге ене бастады. Әрбір ел дүниенің төрінен орын алуға ұмтылып жатыр. Ал біздер болсақ, бір-бірімізді қудалауға, айтысып тартысуға, бақталасып, соттасуға көп уақытымызды арнап жүрміз. «Екі түйе сүйкенсе арасында шыбын өледі» дейді. Партиялардың теке тіресінен жас ұрпақ зардап шегуге тиіс емес. Қазақ халқының ұлы тұлғасы Ахмет Байтұрсынұлы осыдан бір ғасыр бұрын : «Елді оқығандар бүлдіреді. Ең әуелі, Алашқа аты шыққан азаматтар сендер ауыз бірлікте болыңдар! Сендер ауыз бірлікте болмасаңдар, ертеңгі халықтың көз жасына өздерің қаласыңдар!» – деген сөзі бүгінге дейін маңыздылығын жойған жоқ. Большевиктік партияның жырын жырлап, сойылын соққан Сәкен, Бейімбет, Ілиястар қайда?! Алаштың ұранын көтеріп, күнін жоқтаған Ахмет, Әлихан, Міржақыптар қайда?! Ойланайық… Қазақты қазақ жеңіп қай мұратқа жетеміз?! Ұрпақтың келешегі үшін іс тындырып, із қалдырайық.

Зор құрметпен, аға ұстаз Жүкейұлы Баатаржав

Advertisement


Лайфстайл

2030 жылға қарай смартфондардың дәуірі аяқталады

Published

on

14 маусым, KAZNEWS. 2030 жылға қарай смартфондардың дәуірі аяқталады деп күтілуде. Дәл пейджер сияқты. Телефондар есту аппараттары, көзілдірік және т.б. түрінде пайда болады.

Сондай-ақ денеге чип ретінде орнатылады мыс…

Номер деген жоғалады. Сөзді тану – жасанды интеллекті қарапайым қолданысқа енеді. Бұл көрініп тұрған тренд деуге болады.

Әрине, 2030 жылға қарай мұндай телефонды барлық адам бірден қолдана бермейді. Бірақ алғашқы адамдар пайдалана бастайды.

Бұл смартфондардың қазіргі формасын ұстанатын барлық бағдарламалар мен бизнестердің болашағы жоқ дегенді білдіреді. Смартфон заманы бітті… #KazNews
Via ЭНХБАТ

Continue Reading

Дерек

Паспорт мұқабасының түсі нені білдіреді?

Published

on

Дүние жүзінде төлқұжаттардың тек төрт негізгі түсі бар. Әр елдің төлқұжат мұқабасының түсін таңдауында өзіндік себептері бар дейді Массагет.

Әуежайлардағы ұзын-сонар кезек сізді жалықтырса, бұл мәліметті есте сақтайсыз деп үміттенеміз.

Қызыл паспорт

Қызыл мұқабасы бар ең көп таралған түсті КСРО-мен байланысы бар немесе қазіргі социалистік мемлекеттер таңдайды. Моңғолия, Словения, Қытай, Сербия, Ресей, Латвия, Румыния, Польша, Грузия азаматтарының қызыл төлқұжаты бар.

Хорватиядан басқа ЕО мүшелері де қою қызыл және қызыл төлқұжаттарды пайдаланады. Түркия, Македония және Албания сияқты Еуро Одаққа кіруге мүдделі елдер де бірнеше жыл бұрын төлқұжаттарын қызылға ауыстырған. Анд таулары елдері – Боливия, Колумбия, Эквадор және Перуда да қызыл төлқұжат бар.

Көк паспорт

Көк мұқаба “жаңа әлемді” білдіреді. Кариб теңізінің он бес елінде осы түсті паспорт бар. Оңтүстік Америка елдері – Бразилия, Аргентина және Парагвай паспорттарының көк түсі осы елдер арасында экономикалық және саяси келісімі бар Mercosur жалпы кәсіподақ ұйымымен байланысын білдіреді. Венесуэла да осы одаққа мүше, бірақ оның азаматтарының төлқұжаттары қызыл түсте. АҚШ төлқұжаты тек 1976 жылы қою көк түске ауысты. Орталық Азияда Қазақстан, Қырғыс Республикасы қатарлы елдердің төлқұжаттары көк түсте.

Жасыл паспорт

Өзбекстан, Түркіменстан, Марокко, Сауд Арабиясы және Пәкістан сияқты көптеген мұсылман елдерінің төлқұжаттары жасыл түсті. Бұл түс Мұхаммед пайғамбардың сүйікті түсі болып саналады, ол табиғат пен өмірдің символы. Бірақ, кейбір ислам дінін ұстанбайтын мемлекеттер де жасыл түсті паспорт қолданады. Мысалы, Оңтүстік Корея паспортының түсі – жасыл.  Буркина-Фасо, Нигерия, Кот-д’Ивуар және Сенегал сияқты Батыс Африка азаматтарының да жасыл түстің әртүрлі реңктері бар құжаты бар, бұл олардың ECOWAS (Батыс Африка елдерінің экономикалық қауымдастығы) мүшелері екенін білдіреді.

Қара паспорт

Ең аз таралған төлқұжаттар – қара түсті паспорттар. Бұл құжатты Ботсвана, Замбия, Бурунди, Габон, Ангола, Чад, Конго, Малави сияқты кейбір Африка елдерінің азаматтары пайдаланады. Бұл түс Жаңа Зеландияның ұлттық түсі болғандықтан, олардың да паспортының түсі қара.

Continue Reading

Лайфстайл

Тапсырысты үйге жеткізіп беру қызметі іске қосылды

Published

on

13 желтоқсан, KAZNEWS. Баян-Өлгий аймағында жастары карантин кезінде жаңаша жұмысқа кірісті. Төтенше жағдайға байланысты үйде отырған азаматтарға қажетті азық-түлік өнімдерін жеткізіп береді.


Нұрбек Тұрсынханұлы (Nurbyek Tursynkhan) іске қосқан «Нұр» жеткізіп беру сервисіне байланыс жасау үшін 95949600 телефонына хабарласуыңызға болады. 

Сонымен қатар, Өлгий қаласы орталығында азық түлік, тағам, карго, гүл және сыйлық және косметикалық бұйымдар қатарлы барлық тапсырыстарды үйіңізге жеткізіп береді.

Өлгий қаласынан ауыл, аудан, қалаларға жүк салдыру үшін де «Нұр» жеткізіп беру сервисіне пайдалануға болады.

Continue Reading

Лайфстайл

Сырымбек Тау: Бай болудың құпиясы | Talim TV

Published

on

Yokohama және Triangle шиналарының дистрибьюторы Daco motors KZ компаниясының, SamgaPress баспасының иесі Сырымбек Тауұлы Talim TV -ге бай болудың құпиясы айтып берді.

Continue Reading
Advertisement

Бізге жазылыңыз

Сөзге тиек

Дерек5 months ago

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-саммиті аясында 12 құжаттарқа қол қойылды

Түркі мемлекеттері ұйымының 10-саммиті аясында 12 құжаттарқа қол қойылды, деп хабарлайды qazradio.fm Ақорданың баспасөз қызметіне сілтеме жасап. Түркі мемлекеттері ұйымының...

Дерек7 months ago

Айдағы Үндістанның станциясы «ұйқы» режиміне көшеді

05 қыркүйек, KAZNEWS. Айдың бетінде күн батып, түн басталған кезде Үндістанның қондырғыш станциясы мен өздігінен жүретін станциялары «ұйқы» режиміне көшеді....

Дерек8 months ago

Кристиан Бэйл батыс Моңғолияға саяхаттады. #Бэтмэн😀

24 шілде, KAZNEWS. Жоғарғы суреттегі азамат әйгілі актер Кристиан Бэйл. Ол шілде айында батыс Моңғолияда саяхаттап, көшпенділердің салт дәстүрімен танысып...

Дерек12 months ago

Футзалдан ел біріншілігіне қатысқан футболшылардың орташа жасы – 23 де

6 сәуір, KAZNEWS. Моңғолия Президентінің қолдауымен Дорноговь аймағының Сайншанд қаласында ұйымдастырылған футзалдан 21 аймақтар арасындағы «Ұлттық кубок-2023» ел біріншілігі аяқталды. ...

Дерек1 year ago

Таба аласыз ба? Моңғолияда ілбіс суретке түсіп қалды

Ұлыбританиялық DailyMail басылымы америкалық фотограф Макса Воның суретін жариялады. Суретте Алтай тауларының тау-тасты шатқалында сирек кездесетін ілбіс түсірілген. Ерекше ілбісті...

Дерек1 year ago

1903-2023 жыл аралығындағы қоян жылында есте қалған оқиғалар

06 қаңтар, KAZNEWS. Қоян жылы– барыс жылынан соң, ұлу жылынан бұрын келетін мүшел есебінің төртінші жылы. Қоян қазақтың шаруашылық тарихында...

Дерек1 year ago

Жылдың үздік 10 оқиғасы – KAZNEWS

24 желтоқсан. KAZNEWS ақпараттық агенттігі жыл сайын «Жылдың үздік 10 оқиғасын» анықтауды дәстүрге айналдырған. Агенттіктің көзқарасы бойынша 2022 жылдың үздік...

Дерек1 year ago

Тұрды Төлекенұлы туралы деректі фильм жарыққа шықты

04 желтоқсан, KAZNEWS. Көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, Қобда беті қазақтары (Монғолия) арасынан мемлекеттік лауазым атқарған алғашқы қайраткерлердің бірі Тұрды...

Басты назарда